Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Page 93

gjörsamlega hjá sér aff fjalla um skáldskap
höfundanna frá þjóðfélagslegu sjónarmiði;
þó getur hann fransk-prússneska stríðsins
og segir það ef til vill ekki neitt furðuefni,
þótt menn fari sérstaklega að veita verkum
skálda eins og Rimbauds og Lautréamonts
athygli eftir heimsstyrjöldina fyrri. Hann
bætir því við, að „átakanlegast og gremju-
legast fyrir okkur, sem löngu seinna lesum
verk þeirra meðan eyðingarvopnin hlaðast
upp í heiminum, er hve sviplegan endi bók-
menntastörf þeirra fá“ og gefur með því í
skyn, að þessi 19. aldar skáld hefðu getað
vísað veg til vongleði og trúar á lífið. Þó
mun sannast mála, að verk þeirra séu tæp-
ast þær spámannlegu gegnumlýsingar
mannlífsins, sem J. Ó. vill vera láta. Þrátt
fyrirkyngimagnaðan frumleik eru þau jafn-
framt vitni vanmáttar ímyndunaraflsins,
sem stendur ráðvillt gagnvart þeirri „sund-
urbútun veraldarog manns“ (Fischer), sem
óx með þróun kapítalismans í nánu sam-
bandi við vélvæðingu aldarinnar. Arfleifð
Rimbauds er ekki afstaðan, heldur aðferð-
in. Nú á dögum, þegar skáldskapnum virð-
ist yfirleitt ætlaður minni hlutur en fyrr,
er þó helzt að leita leiðarljóss hjá höfund-
um, sem hafa aftur leitt skynsemina til önd-
vegis í stað óræðisins. En því má ekki
gleyma, að jafnvel skáld eins og Brecht
hafa þegið af hinni miklu arfleifð Rim-
bauds.
J. Ó. þýðir kafla úr Söngvum Maldorors
eftir Lautréamont (Isidore Ducasse). Ef
dæma má eftir skrifum gagnrýnenda um
módernismann í list og ljóði sfðastliðna
fjóra áratugi, orkar vart tvímælis, að Lau-
tréamont er þar almennt talinn eitt helzta
hreyfiaflið. Súrrealistar minnast hans með
lotningu: „Maður dæmir ekki M. de Lau-
tréamont. Maður ber kennsl á hann og
hneigir sig til jarðar í kveðjuskyni“ (Phil-
ippe Soupault). í bók sinni Entretiens
(1952) telnr André Breton bæði Rimbaud
Umsagnir um bœlcur
og Lautréamont hafna yfir bókmenntalega
flokkun, því að andlegar þjáningar þeirra
vegna mannanna lyfti þeim yfir bókmenntir
síns tíma og komi þeim í samband við síð-
ari höfunda. Kaflinn sem J. Ó. þýðir úr
Söngvum Maldorors er einkar vel þýddur
og með því bezta í bókinni. Lýsing hans á
Söngvunum í formála er þó of almenns eðl-
is til þess að lesandinn sé nokkru nær af
henni um gerð og innihald þessa magn-
þrungna verks.
Apollinaire var fyrsta ljóðskáldið, sem í
alvöru færði sér í nyt þau nýmæli í máli og
hrynjandi, sem fram komu í Frakklandi á
áttunda og níunda tug síðustu aldar í verk-
um þeirra Jules Laforgue og Tristan Cor-
biére, þar sem gamalt og nýtt var sameinað
í nýju tungutaki. Ilann bætti og aðhæfði
venjuhelgaðar aðferðir í frönskum skáld-
skap eigin lífsýn. Eins og Rimbaud taldi
hann Ijóðlistina Hfgefandi afl og iðkun
hennar áhættusama könnun skynsviðanna.
Sérgáfa Apollinaires var sjónlægs eðlis.
Hjá honum urðu hugsanir að myndum, sem
aftur leiddu að nýjum efnum, sem styrktu
heildaráhrifin. Kvæðið Skýjavofa, sem J.Ó.
þýðir, sýnir þetta mætavel. Jón getur þess
réttilega, að Apollinaire hafi verið mikill
nýjungamaður og skjótur að tileinka sér
sjónarmið annarra skálda; þannig hafi
hann t. d. ort súrrealistiskt ljóð mörgum ár-
um fyrir formlegt upphaf súrrealismans.
Þess ber þó að gæta, að frumleikur Apolli-
naires er ekki fólginn í „tækni“ hans, sem
er „eklektísk", aðfengin, tínd til úr ýms-
um áttum, heldur f hæfni hans til lifandi
andsvara við ólíkum umhverfum. Og þau
andsvör eiga sér einmitt ótilgert tungutak,
einfalt og létt, en þó áhrifameira en nokk-
ur uppteiknuð nýjung í íormi vindils eða
úrs, þaðan af síður greinamerkjaleysi, en
við slíkt og fleira fiktaði Apollinaire sér og
sínnm til gamans. Hefði J. Ó. mátt gera á
þessn gleggri greinarmun, svo að orð lians,
299