Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Síða 41

Aðdragandi frönsku byttingarinnar 1789
sikipti. Ofan á símLnnkandi jarðnæði og stopula leiguábúð bættust á franska
bændur allar byrðar ríkis og forréttindastétta. Þeir urðu nálega einir að
greiða klippinginn, sem fyrr var getið, skattinn sem skildi í sundur með
tignum manni og ótignum. Þeir voru einir látnir inna af hendi skylduvinnu
við vegagerð, en á þessum áratugum var grunnur lagður að öllu vegakerfi
Frakklands. Af bændum voru heimtir að mestu einvörðungu hinir nýju
skattar 18. aldar, nefskattur og fimmtungsskattur. Enginn skattur var frönsk-
um bændum þó leiðari en hinn illræmdi saltskattur, en saltsala var einokuð
af ríkinu og þessari nauðsynj avöru haldið í svimandi háu verði. Alla 18.
öld hafði konungsstjórnin hækkað skatta á bændum, og þeim voru þeir
hvimleiðari fyrir þá sök, að þeir voru tiltöluleg nýlunda, sem bætt var við
þær áíögur, er bændur höfðu orðið að greiða landsdrottnum sínum frá
ómima tíð. Kirkjunni urðu þeir að greiða stórtíund af algengustu kornteg-
undum, smátíund af grænmeti og ávöxtum, einnig nokikra tíund af húsdýra-
afurðum. Þetta þótti bændum því beiskara, að þeir vissu að tíundin rann
ekki til kirkju né prests né til fátækra í þeirra eigin sóknum, heldur til há-
klerkanna, bisfcupa, ábóta og dómkirkna. Þegar tíundin hafði verið greidd
urðu bændur eftir sem áður að ala önn fyrir sóknarpresti og viðhalda
kirkju. Við þetta bættist, að tíundin var greidd í landaurum. Tíundarhafinn
varð að koma og taka hana sjálfur. Ef tafir urðu á að sækja tiund af akri
gat öil uppskeran spillzt af veðri. Þegar vöruverð hækkaði græddi tíundar-
takinn, og gróðinn mestur í hallærum þegar bóndinn mátti ekki sjá af korn-
knippi, ef hann átti lífi að halda.
Þótt franskir bændur væru að meiri hluta frjálsir menn lifðu leifar léns-
veldisins víða í sveitabyggðunum. Þar sem Iandsdrottnar voru búnir léns-
valdi höfðu þeir húsbóndavald yfir því fólki, sem bjó á jörðum þeirra, lén-
inu. Dómsvald hið æðra og lægra var helzta einkenni slíks landsdrottins-
veldis. Hið æðra dómsvald fól í sér rétt til að dæma menn til dauða, ern var
nú orðið formið eitt, því að höfuðsök var ekki framkvæmd nema með sam-
þykki einhvers hinna þriggja parlamenta eða yfirdómstóla Frakklands. En
hið lægra dómsvald gat oft komið landsdrottni að góðu haldi, ef dæma
skyldi í ágreiningsmálum varðandi landskuld og aðrar kvaðir, þá gat hann
kveðið upp úrskurð í eigin sök. Það gat iíka kitlaðhégómagirndina í snauðum
sveitaaðalsmanni að mega hafa reistan gálga á búi sínu sem tákn um dóms-
vald sitt. En þessu lénska dómsvaldi fylgdu einnig ýmis aukaréttindi, svo
sem einkaréttur landsdrottins til veiða og fiskjar, réttur til að leggja toll á
veg eða læfc á landi 'hans, réttur til að krefjast þess af landsetum, að þeir
31