Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 42

Tímarit Máls og menningar
mali korn sitt hvergi nema í myllu hans, baki brauðið í ofni hans, pressi
víndrúfurnar í vínpressu hans o. s. frv. Og enn gat landsdrottinn krafizt af
landsetum persónulegrar þjónustu eða greiðslu í fé eða fríðu.
Það sem hér hefur verið rakið af álögum bænda var leifar persónu-
legrar ánauðar, sem áttu sér rætur aftur í miðöldum, en formælendur bylt-
ingarinnar kölluðu einu nafni lénsveldi — féodalité. Þegar bændastéttin reis
upp og velti af sér þessu oki grárrar fortíðar varð franska byltingin þjóð-
bylting, meiri og djúptækari en dæmi voru til fyrr í sögum.
Hér að framan hefur verið leitazt við að greina frá tilveru þeirra þriggja
lögstétta, sem gengu til messu í kirkju Heilags Loðvíks þann 4. maí 1789
og þó einkum að kryfja félagslega gerð þeirrar lögfræðilegu ruslakistu, er
kallaðist þriðja stétt. Það hefur verið reynt að draga upp hlutlæga mynd af
högum og lífskjörum þessara stétla, sem allar í heild mynduðu mynstur
frönsku þjóðarinnar árið 1789. Það hefur ekkert verið minnzt á það enn hvað
þessi þjóð hugsaði á þessum árum, talaði eða skrifaði, og verður vikið að
því síðar. Þess í stað er heppilegast að kanna hag ríkisvaldsins, hinnar
konunglegu einvaldsstj órnar, á árunum næstu á undan kvaðningu stétta-
þingsins.
Árið 1783 markar tímamót í sögu hins fr£mska konungsveldis. Um nokk-
urra ára skeið hafði Frakkland stutt nýlendur Breta í Ameríku í frelsisstríði
þeirra og háð stríð við England. Steigurlátasta einveldisstj órn Evrópu hafði
veitt vísan sigur fyrstu byltingu 18. aldar, sjálfstæðisbaráttu Bandaríkjanna.
Þessi stuðningur við byltingima í Vesturheimi varð einfaldlega banabiti
konungseinveldisins á Frakklandi. Þótt sleppt sé með öllu pólitískum áhrifum
amerísku byltingarinnar á viðburðarásina í Frakklandi, þá er það auðsætt,
að kostnaðurinn af hlutdeild einveldisins í byltingarstyrj öldinni var fjárhag
þess með öllu um megn. Ríkisstjórninni reyndist það ofviða að bjarga sér
út úr fj árhagskreppunni með eigin afli og neyddist til að kveðja stéttir
landsins til ráða og úrbóta.
Heimildirnar um fjárhag franska ríkisins nokkru fyrir byltinguna eru
ekki alsendis glöggar, en af fj árlagaáætlun, sem gerð var í marzmánuði
1788 og lögð var fyrir konung, má sjá, að útgjöld ríkisins voru talin 629
milljónir franka, en tekjurnar 503 milljónir, tekjuhallinn var því 126 mill-
jónir franka, eða 20% af útgjöldunum. Samtíðarmenn þessara viðburða og
margir síðan hafa aldrei þreytzt á að kenna því um fj árhagsóreiðu franska
ríkisins, að hirðin og konungsstj órnin hafi sóað fjármunum þjóðarinnar af
fullu blygðunarleysi. En þótt ekki sé nein ástæða til að bera blak af þeim
32