Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Síða 72

Tímarit Máls og menningar
orði), þá þekkti hann afar lítið til þess fólks, er við söguna kom, uppruna
þess og þess háttar; en segir hinsvegar frá mörgu óþörfu, t. d. greinir hann
frá því á einum stað, að sólin skín og grasið er grænt og hey ilmar. Eins og
sólin geti annað aðhafzt, grasið haft annan lit á siunrin log hey verið heylykt-
arlaust! En mest undraðist þó Þorleifur, er hann frétti, að öll sagan væri
uppspuni mönnum til skemmtunar. „Hvaða blóðþyrstum vargi“ — spurði
Þorleifur, „getur þótt slíkt óþverravíg skemmtilegt?“ Auk þess var honum
með öllu óskiljanlegt, hvernig hægt væri að spinna upp sögu, sem gerðist á
tímum sjálfs sögumanns. Ollum samtíðarmönnum hlyti að vera það ljóst, að
sagan væri lygi. Að vísu viðurkenndi Þorleifur að á hans dögum hefðu verið
til ótrúlegar sögur; þær væru skemmtisögur kallaðar, þótt ýmsir kölluðu
þær lygasögur. „Hins vegar — hélt Þorleifur áfram — sögðu þær frá at-
burðum í grárri forneskju, og enginn getur vitað með vissu, hvað þá gerðist.
Auk þess er sagt, að þá hafi slíkir hlutir getað gerzt, sem nú væri trauðla
trúandi. Menn voru þá meiri vexti og rammari að afli, og drekar og aðrar
ófreskjur enn við lýði.“
Þorleifi fannst það súrt í brotið, að sagan, sem hann las, hafði verið mikið
lesin — svo lúð var hún — og hlyti því að vera ein af okkar beztu sögum.
„Hver er þá sú hin versta, ef þessi er hin bezta?1 spurði hann. Það varð ékki
hjá þvi komizt að viðurkenna, að sögur sem þessar væru eitt vinsælastalestrar-
efni vorra tíma og jafnframt varð að útskýra það fyrir honum, að vinsældir
sagna væru löngu hættar að fara eftir gæðum þeirra, þar með töldu sann-
leiksgildi, og því væru það fáir, sem nú læsu raunverulega sannar sögur, þótt
þær væru reyndar til (enda þótt þær gætu ekki verið „sannar“ í þeim skiln-
ingi, sem hann lagði í orðið).
Fyrir þráheiðni Þorleifs varð höfundur að segja honum þráðinn úr einu
frægasta verki þeirrar tegundar.
Þorleifur hlustaði af stakri athygli, en sýnu rneiri vantrú. „Líklega er
því helzta sleppt í sögunni,“ hélt hann, þar eð „engu greinir saga sú frá,“ eins
og hann komst að orði. Fór söguhetjan ekki í víking? Eða átti hann ekkert
ósætti við aðra menn? Gerðist í raun og veru ekkert í lífi hans annað en það,
að hann „fíflaði konu eina?“ (Þannig leit Þorleifur á ástarsamband það, sem
sagan fjallar um). Eða hefndi einhver ættingi konu þessarar harma sinna á
honum; e. t. v. ekki strax, en að mörgum árum liðnum? Gat kona þessi (sem
Þorleifur kallaði „ekkert meðalfífl") eggjað einhvern frænda sinna til að ráð-
ast á hann? Eða var hún kannski numin brott með valdi og orusta tókst?
„Furðu gegnir, hversu frásögn þessi má saga kallast,“ sagði Þorleifur gramur.
62