Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Síða 67

Guðbergsk siðbót
kalla þennan kafla „dellu dellunnar vegna“ (sjá nánar í 3.4.), og sanna
þar með þá skoðun Guðbergs að menn nenni sjaldan að skyggnast undir
yfirborð hlutanna, séu fastir í „spennitreyju málsins“.5 En mönnum er
nokkur vorkunn, því lykilinn að því einkennilega fyrirbæri Kenndin
Kringlótt vömb er raunar að finna í annarri bók Guðbergs, Onnu (1969),
þar sem sögupersónan Anna-Katrín segir við mann sinn:
Eg hata öryggi endurtekningarinnar. Þetta hús. Þetta guðsríki. Vegna þess
að heimurinn er engin kringlótt vömb þar sem maðurinn liggur í bosi sínu
og honum séð fyrir öllum þörfum. Maðurinn segir skilið við þægindin, út-
rekinn af lögmálinu, annars mundu flestir dúsa áfram, og aldrei fæðast. Þú
ert sú tegundin. Þú segir ég sé ósamkvæm sjálfri mér. Nei. Osamkvæmi er
ein tegund af samkvæmni. Sérhver maður lifir á ótal sviðum, talar ótal tung-
um og fallbeygist eftir aðstceðum, en stígur endalausan dans innan sinna
takmarka. Þannig finnst ekkert ómannlegt í fari mannsins. (229)
(Leturbreytingar mínar.)
Þessi tilvitnun gemr orðið til að varpa skýrara ljósi á kaflann Kenndin
kringlótt vömb, sérstaklega þriðja og síðasta hlutann, sem lýsir frummönn-
um höldnum þessari kennd. Þar birtist hún í stöðugri endurtekningu gerða
þeirra og heimskulegu góli:
Þau geltu að hraundröngum og spangóluðu móti tungli, rótuðu eftir fæðu
í mosa og geltu að bræðraskuggum á hrakningi sinum, visnuðu, dóu og féllu
í mosann. (13)
Þó höfundur sé þarna að lýsa frummönnum, sem komist aldrei út úr hin-
um þrönga hring endurtekningar og fábreytni, berjist sífellt við sama vand-
ann, hefur þessi lýsing beina skírskotun til umhverfisins við Tanga, þorps-
ins sem fjölskyldur þær sem Guðbergur lýsir í Astum samlyndra hjóna (og
öðrum verkum) búa í: „Landslag: þrjú reykelsisfjöll: rautt, grænt og firð-
blátt. Toppskorin fjöll með brunna strýtu.“ (12) Þessa landslagslýsingu
má t. d. bera saman við fjallasýnina frá Tanga í Það rís úr djúpinu (1976):
Fjöllin þrjú stóðu jafnan á sama stað, þótt móðir mín flytti þau stundum
til í huganum. Imyndunaraflið eitt flytur fjöll: eitt í norður, annað í austur,
það þriðja í vestur. (105)
5 Sjá viðtal við Guðberg Bergsson í Vísi, 20. 11. 1970: „íslenzk list er á lágu
stigi — þekkingarleysi stendur listamönnum fyrir þrifum."
285