Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Side 104

Tímarit Máls og menningar
manns á mati mínu á sögninni. Auk áður tilgreindra orða segir hann
„næsta hæpið að gera ráð fyrir heimatilbúnum hugmyndum einum“ í þessu
sambandi. Samlcvæmt þessum tilvitnunum á ég að hafa talið draumsöguna
raunsanna, landnámsmaðurinn hafi í upphafi sagt drauminn.
I ritgerð minni kallaði ég umrædda frásögn „munnmæli“ og „þjóðsögu“
(sjá t. d. bls. 24—25), en tók öngva ábyrgð á uppruna hennar eða sann-
indum. Þá staðhæfingu að mann dreymi draum er ekki tilefni til að rengja
í sjálfu sér en hitt sé fjarri mér að setja jafnaðarmerki milli sannfræði
og draumsagnar sem gengið hefur í munnmælum, e. t. v. í 300 ár. Ritgerð
minni var ætlað að sýna fram á hið gagnstæða. Gægist ekki hér fram
misskilningur eða vanskilningur á eðli munnmæla, ættaður frá íslenska
skólanum?
Peter Hallberg, sem í bók sinni um Islendingasögur 1956 hafði talið
Hrafnkötluritgerð Nordals helstu stefnumörkun íslenska skólans, er í rit-
dómi sínum heldur fár gagnvart röksemdafærslu minni um uppruna sög-
unnar. Samt viðurkennir hann að Nordal hafi tekið of djúpt í árinni með
staðhæfingunni frægu: „Aðalviðburðirnir, sem Hrafnkatla segir frá, hafa
aldrei gerst.“ A hinn bóginn telur hann að við Hofmann höfum „engan
veginn sannað hið gagnstæða: að aðalviðburðir Hrafnkels sögu hafi átt sér
stað í veruleikanum eitthvað svipað því sem sagan greinir frá, eða að höf-
undurinn hafi smíðað þessa atburði úr arfsögnum“ (bls. 378). Það skaðar
ekki að geta þess að ég var nú aldrei að reyna að sanna hið fyrrnefnda!
Um hið síðarnefnda verður að meta rök mín, t. a. m. að sagan fari ekki
í bága við Landnámabók á þann hátt sem Nordal hugði, að sagan hefði
getað gerst í dalnum, að augljósar sagnvillur hennar séu ónýt röksemd
gegn munnmælasögum sem efniviði, að munnmælin um Freyfaxa hefðu
verið ómissandi fyrir söguheildina o. s. frv. En þetta reynir Hallberg lítt
eða ekki. I ritgerð minni sýndi ég fram á að áðurnefnd staðhæfing Nordals
væri byggð á margvíslegum misskilningi, m. a. af því að hún hvíldi ekki
á nægilegri rannsókn, hefði m. ö. o. ekki verið sönnuð. Hrafnkels saga er
staðreynd eins og Hallberg tekur réttilega fram og þykist vera sönn eins
fyndu framtíðarstað sinn. Meðal þeirra eru ýmsir helstu fyrirmenn landnámsins
og forfeður hinna voldugustu ætta síðar, svo sem Ingólfur Arnarson, Orlygur
og Þórður skeggi Hrappssynir, Skalla-Grímur, Þórólfur Mostrarskegg, Ingimund-
ur gamli, Helgi magri, Hrollaugur Rögnvaldsson. Hvað sem hæft hefur verið í
slíkum sögnum þá er líklegt að niðjarnir, sem óðulin sám, hafi haldið þeim á
loft og þær síðan þróast sem munnmæli.
322