Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Page 105

„íslenski skólinn" og Hrafnkelssaga
og aðrar íslendingasögur. Vilji einhver sýna fram á að hún sé úr lausu
lofti gripin, en ekki vaxin úr jarðvegi munnmæla, hvílir sönnunarskyldan
á honum.
Um nokkur önnur atriði, sem ég tel raunar lítils verð hjá framangreindu,
fer Hallberg aftur á móti fleiri orðum. T. a. m. finnst honum ég hafa beitt
„alltof veikum rökum“ er ég haldi því fram að örnefnanotkun í sögunni
geri hana sennilegri. Um þetta farast honum svo orð: „En það er hægt að
staðsetja hvaða reyfara sem er í Reykjavík og fara rétt með öll nöfn á
götum, opinberum byggingum, veitingahúsum o. s. frv. án þess að sagan
yrði sennilegri þess vegna.“
Þessi lexía er óþörf fyrir þá sem lesið hafa bók mína því að í þeim
kafla sem hér um ræðir standa þessi orð (bls. 41—42):
Þessar athugasemdir um notkun örnefna og staðhátta í Hrafnkötlu eru ekki
gerðar til að endurvekja trú á sagnfræðigildi einstakra atburða hennar því
að auðvitað var hægurinn hjá að skapa atburði í samræmi við staðhætti,
heldur til að leiðrétta þann misskilning að vegna þeirra efna hljóti bæði
sagan og svið hennar að vera heilaspuni 13. aldar manns.
Þessi orð (og raunar kaflinn í heild) voru rituð að gefnu tilefni: Sigurð-
urur Nordal hafði talið að höfundur Hrafnkötlu hefði lýst staðháttum í
Hrafnkelsdal eftir ágiskunum þar eð hann hefði verið að skrifa skáldsögu.
Regla Islendingasagna um raunverulegt sögusvið veldur tortryggni ef út
af bregður. Því taldi Jón Jóhannesson að rækt Hrafnkötluhöfundar við ör-
nefni, staðhátta- og leiðarlýsingar hefði miðað að því að setja „sennileikablæ“
á söguna. Það er enda örðugt að sjá að öll örnefni sögunnar og skýringar
þeirra hafi gildi fyrir list hennar. Um Freyfaxahamar verðum við að álykta
varlega, a. m. k. á meðan ekki hefur verið úr því skorið hvaða texti um
hann muni réttastur. Það skiptir t. d. miklu máli hvort orð D-textans: „ok
fram með ánni“ eru upphafleg í sögunni, því að litlu innar en Aðalból
verður klettur við ána og enn innar er annar stærri. Staðsetning hamarsins,
eins og menn hafa hugsað sér hana samkvæmt útgáfum sögunnar, er svo
fjarri lagi að höfundurinn, sem var nákunnugur á Aðalbóli, sbr. lýsingu
hans á aðför að Hrafnkatli, hefði varla getað valið hana af ókunnugleika
eða ágiskun hvað þá í því skyni að setja „sennileikablæ" á söguna.
Agreiningurinn um draum Hallfreðar, sem vikið var að hér að framan,
snýst ekki einungis um uppruna hans heldur einnig um túlkun á gildi hans
fyrir söguna. Geta lesendur tímaritsins líka kynnst honum í áðurnefndum
323