Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Síða 82

‘Tímarit Máls og menningar
Bak við mig bíður dauðinn,
ber hann í hendi styrkri
hyldjúpan næturhimin
helltan fullan af myrkri.
Bikarinn tekur á sig kosmíska stærð sem tákn dauðans og skapast með
því áhrifaríkt mótvægi við bikarinn sem „gullið glas“ minninganna.
Dauðinn sem bíður óumflýjanlegur er eins og hyldjúpt ginnungagap
sem svelgir í sig alla veru. Hann er ekki aðeins fjarrænt hugtak heldur
nálægur veruleiki í „mannslíki“.
Skoðum nú Ijóðið í heild sinni. Oll eiga erindin að sýna óendanlega og
óhjákvæmilega krossgöngu mannsins milli lífs og dauða. Eftirfarandi skýr-
ingarmynd sýnir afstæður þessa ferlis:
Fortíð Nútíð Framtíð
Tilfinning Endurminning Tóm
Ilmur *—> Einsemd *—* Hyldýpi
Angan Aftann Myrkur
Líf Aðstceður mannsins Dauði
Slíkar eru aðstæður skáldsins eða Ijóðsjálfsins. Það stendur milli tveggja
elda. Líf þess er í sjálfu sér neind því að ímyndir fortíðar og vonarsnautt
tóm framtíðar hafa gagntekið vitund þess. Það skynjar ekki tilveru sína
sem raunverulegt líf. Endanleg niðurstaða kvæðisins er því vonarsnauð
tómhyggja.
Ekki þarf að fjölyrða um að form Ijóðsins gerir það mjög „persónulegt“
í yfirbragði. Ekki stangast það á við almennt heimspekilegt innihald þess.
Hinn persónulegi tónn gegnir því hlutverki að undirstrika einsemdareðli
tilvistarinnar. Maðurinn stendur ávallt einn frammi fyrir veruleik dauðans.
Túlkun mín á Bikarnum styrkist ef við tökum önnur verk eftir skáldið
til hliðsjónar. Vil ég hér nefna tvö ljóð sem Jóhann orti á dönsku.
Eneboerens sange1- hljóðar svo í prósaþýðingu Gísla Asmundssonar:
„Eg hef upp rödd mína eftir langan svefn, og ég tala til sjálfs mín. Hið
skammvinna sumar lífsins er aleiga mín. Eg lifi því með sjálfi mínu, sál
og líkama. Þar til sálin flýr í dauðanum eins og ilmur blómsins, og líkam-
inn breytist í duft eða ösku.“ Og í Tre smaa versis stendur: „Eg fel sann-
leik dauðans með skjálfandi höndum bak við lygi lífsins, meðan dagarnir
drúpa einn og einn eins og tár af auga næturinnar.“ I báðum þessum ljóð-
um kemur hin ofurnæma sjálfskennd skáldsins skýrt fram. Það horfist í
328