Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Page 121

Brecht og Berliner Ensemble
menntafræðingar draga hins vegar í efa að svo hafi verið. Af borgaralegri hálfu
hefur því jafnvel verið haldið fram að Brecht hafi orðið að halda aftur af
skáldgáfu sinni í þágu hins pólitíska málstaðar og lagt sig niður við samningu
áróðursverka sem hafi sáralítið listrænt gildi. Þessari skoðun hefur breski bók-
menntamaðurinn Martin Esslin vísað á bug í athyglisverðri bók sinni um
Brecht, en fátt hefur valdið meiri deilum innan Brechtfræðinnar en greining
Esslins á meistaranum. I bók sinni, Brecht — a Choice of Evils, setur Esslin fram
þá kenningu að Brecht hafi á unga aldri verið svo stefnulaus og bölsýnn að hann
hafi orðið að finna tilfinningalega og hugmyndalega fótfestu í einhvers konar
trú á algild verðmæti til þess að geta beint skáldgáfu sinni inn á ákveðnar
brautir. Þessi hugmynd hefur að vonum vakið litla hrifningu hjá skoðana-
bræðrum Brechts, enda er kommúnismi hans þar skýrður á sálrænum forsend-
um og lítið gert úr beinu gildi hugmyndafræðinnar fyrir verk hans. Það sem
kannski öðru fremur gefur rannsókn Esslins gildi er viðleitni hans til að finna þá
grundvallarþætti sem stjórna og tengja alla listsköpun Brechts, þó að svo megi
vitaskuld deila um hvort niðurstöður hans þurfi að vera réttar.
Hér ætla ég ekki að hætta mér út í vangaveltur um það hvernig hugmynda-
fræði Brechts og listsköpun tengjast. Því verður ekki á móti mælt að þroskuð-
ustu verk sin samdi hann eftir að hann var orðinn kommúnisti, en hins vegar var
hann löngu orðinn víðkunnur ljóða- og leikritasmiður áður en hann tók að
kynna sér Marx. Og eins og betur verður vikið að síðar fór þvi víðs fjarri að
þýskir kommúnistar væru á einu máli um þau leikverk sem Brecht taldi sig vera
að skrifa málstað verkalýðsins til framdráttar. Mörg þeirra voru beinlínis for-
dæmd i blöðum kommúnista og Brecht sagður hafa lítinn skilning á þeirri
stéttabaráttu sem hann viidi taka þátt í. Það sem kannski skipti þó sköpum um
pólitískt notagildi Brechts var að efahyggjan og gagnrýnin var í raun ríkari
eðlisþáttur hans en brennandi sannfæringarkraftur hins frelsaða. Þegar á
menntaskólaárum sínum í Augsburg, þar sem hann var fæddur og uppalinn,
komst hann í andstöðu við lærifeður sína og minnstu mátti muna að hann yrði
rekinn úr skóla fyrir ritgerð þar sem hann fór ófögrum orðum um hernaðar-
stefnu þjóðverja. Þessi uppreisnargirni og fýrirlitning á lögboðnum verðmætum
fýlgdu honum alla tíð og í æskuverkum hans brýst hún fram í stormasamri
lífsnautn og einstaklingshyggju. Siðar meir breyttist hún í hljóðláta efahyggju,
sem ýmist gat verið blandin kaldhæðni og biturð eða hlýju og trega. Samt sem
áður lét honum ekki illa að íklæðast kufli spámannsins sem hefur á reiðum
höndum svör við erfiðustu gátum tilverunnar. En skýringin á þeim sérkennilega
áhrifamætti sem skáldskapur hans býr yfir er trúlega að talsverðu leyti fólgin i
243