Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Page 133

En af hverju er sagan ósannfærandi?
Ýmsir fara vissulega í hundana eins og
íslenskar nútímabókmenndr keppast um
aö sannfæra lesendur sína um. Það sem
fyrst og fremst er ótrúlegt við sögu Höllu
er hvað uppeldi og rætur reynast skipta
hana litlu máli. Eftir eina nótt samvistum
við Begga og félaga hans er skólinn
gleymdur og kemur ekki til mála að fara
heim í einbýlishúsið. Nokkrum vikum
eftir þessa skyndiflutninga hittir hún
„gömul“ skólasystkini sin í selskap, og þá
segir: „Henni liður illa hér, hún er ekki
innan um sitt fólk." (85) Það þarf meira
en lítið til að fólk snúi svona rækilega baki
við uppruna sínum og vafamál að það geti
það nokkurn tíma, altént er ástæðan sem
höfundur gefur Höllu of lítilvæg. Hún er
úr lausu lofti gripin, ekki studd neinu í
eðli eða umhverfi Höllu, og stendur ekki
undir heilli skáldsögu.
Göturæsiskandídatar gerist í tveim
heimum (svo notað sé vinsælt hugtak úr
bókmenntafræði), en sá góðborgara-
heimur sem Halla yfirgefur er afgreiddur í
flýti. Þar eru húsmunir glæsilegir, efni
góð, pabbi les moggann, mamma steikir
læri, þar spretta plastblóm og álfuglar
fljúga um (164). Heimur ræsisins fær
mun meira rúm í sögunni. Þar er hús-
búnaði ekki lýst, ekkert er þar lesið og lítið
um matartilbúning, en margt er þar
óljóst. Hvernig þolir blokk í Hlíðunum
eilíf drykkjulæti úr einni ibúð (sem hver
á?) og hvaðan koma peningar fyrir
ómældum birgðum af brennivíni og dópi
sem fólkið í sögunni lifir á og deyr af?
Helstu persónur sögunnar eru
hugsunarlausar manneskjur eins og Halla
og láta reka á reiðanum. Enginn efast um
Umsagnir um bcekur
að slíkt fólk er til, en það er ekki áhugavert
að lesa heila bók um það án þess að þar sé
reynt að setja það í samhengi við eitthvað
annað en sjálft sig, reynt að skilja það og
skýra, félagslega eða sálfræðilega eftir
smekk höfúndar. Höfundur Göturæsis-
kandidata gerir enga tilraun til þess,
utangarðsfólk er bara utangarðsfólk.
Kannski hafa fleiri en Halla hent sér út úr
sporvagni borgaraskaparins fyrir höstug
orð frá ástvini, aðrir eru fæddir svona.
Þegar móðir Begga, karlhetjunnar, fréttir
að sonur hennar hafi fengið alvarlegan
höfuðáverka í slagsmálum, segir hún „að
sér komi þetta ekkert á óvart, hún hafi
alltaf vitað að það færi illa fyrir honum.“
(163)
Höfundur reynir talsvert til þess með
frásagnaraðferð sinni að létta á leiðinlegri
atburðarás sögunnar. Þar skiptast á frá-
sögn sögumanns, samtalsatriði og hugs-
anir Höllu í fyrstu persónu. Frásögn
sögumanns er síst þessara aðferða, oft hröð
og ónákvæm (þegar mikið liggur við (t.d.
í uppgjöri feðginanna), stundum spak-
vitur eins og hjá unglingi sem er nýbúinn
að höndla lífsviskuna: „Tíminn er afstætt
hugtak — markast fremur af viðburðum
og upplifun en þeim skýrt mörkuðu ein-
ingum, sem okkur er kennt að hann
skiptist í.“ (41) í hátíðleika þessara
augnablika fer sögumaður undralangt frá
hetjum sínum, enda á hann það til að
verða svolítið hneykslaður á þeim: „O
Halla — hvað hefurðu gert? Hvað hef-
urðu gert?“ (33)
Hugsanir Höllu eru yfirborðslegar í
samræmi við þá persónu sem hún fær í
sögunni, en þær eru áhugaverðari og
eðlilegri en frásögn sögumanns. Bestu
255