Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Síða 42

Tímarit Máls og menningar
varð að andrá, en áður hafði listaverkið og þá myndin eða málverkið verið
talið gera þann sem skapaði ódauðlegan, enda voru þau sjálf og skaparinn
og gáfa hans brot af eilífðinni.
Þegar ljós hefur verið látið skína á filmu í ljósmyndavél í ákveðinn tíma
er hægt að framkalla skugga þess á ljósnæman pappír, eftir að ljós hefur
verið látið skína í ákveðinn tíma í gegnum filmuna í þar til gerðu tæki:
stækkara. Síðan er pappírinn baðaður í ákveðinn tíma í framköllunarvökva
og við það kemur myndin fram sem hæg en vaxandi hreyfing uns hún
verður skýr. Þá er henni brugðið í festivökva og hún böðuð þar í ákveðinn
tíma. Aftur á móti ef pappírinn með leyndu og ósýnilegu myndinni í sér er
látinn vera of lengi í baði í framköllunarvökvanum, breytist hvíti liturinn í
andstæðu sína eftir stuttan tíma og verður að lokum svartur. Þetta er ekki
bara eðli ljósmyndarinnar heldur í rauninni eðli allra listgreina. Að vera fær
um að skilja þetta er grundvöllur fyrir færni manna við listsköpun, en flest-
ir listamenn steyta einhvern tíma og jafnvel oftast fót sinn við steini ljóss og
tíma, þannig að þeir framkalla illa hugmyndir sínar. Vinnan við það að ná
eða framkalla úr huganum krefst tíma og leikni.
Hæfileikinn til að geta einangrað tímann sem ég hef rætt um hefur ævin-
lega verið vandamál, en hann er orðinn að höfuðeinkenni á listum nútím-
ans, þegar þær hafa verið að hverfa smám saman af troðnum slóðum sögu
og viðtekins tímaskyns inn í tíma mannsins, óræði hans og óskapnað. Sá
tími er fremur tími skynjana hans en athafna. Það er líklegt að honum sé
afmarkaður þessi dularfulli, margbrotni tími strax í fæðingunni en það
tognar á honum við hvert stigið skref út í óþekkta framtíð, eins og þegar
filma er vafin ofan af spólu og við köllum þetta þá ævi, sem er tími hinnar
„tímalausu“ sálar. Hún varðveitir sérhvern tíma í því sem ég leyfi mér að
kalla minni frumunnar. Ef fruman gleymir sér andartak við skyldustörf sín
og minni hennar raskast, þá byrjar hún að skipta sér hratt með óeðlilegum
hætti, séð frá sjónarhóli þess sem einhverra hluta vegna vill í barnaskap sín-
um og fáfræði varðveita líkama sinn endalaust á „æviskeiðinu" sem er að-
eins hugsanlegur en ekki líffræðilegur möguleiki. Menn óttast samt kannski
ekki svo mikið sjálfan dauðann, það að hverfa út úr jarðneskum tíma, held-
ur er það sárast að við hann glatar hugsunin endanlega meðvitund sinni um
(jarðneska) tíma og hluti.
Þegar tími frumunnar og eðli hans og eðli minnis hennar verður upp-
götvað hefst í rauninni eilífð mannsins. Hún verður eflaust hið algera tíma-
leysi sem er þó engu að síður afmarkaður tími.
168