Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 52

Tímarit Máls og menningar
ir fullt og allt á sama hauginn og kaupauðgisstefna 18du aldar og mark-
aðshyggja 19du aldar.
Eitt sérkenni á stjórnmálaskoðunum Þórbergs má ég til með að nefna:
það gerði hann miklu heilsteyptari og skynsamlegri í skoðunum sínum, að
mér fannst, heldur en flokksbræður hans voru upp til hópa hér á Islandi.
Það var ekki til þjóðernisstefna í Þórbergi. Hennar verður raunar hvergi
vart í skrifum hans. Hann var ekki þjóðernissinni heldur alþjóðahyggju-
maður. Honum hefði verið alveg sama þótt íslenzk tunga hyrfi úr sögunni
og vonandin eða esperantó, sem ég lærði sem barn fyrst af Stefáni Sigurðs-
syni kennara og síðar af Þórbergi sjálfum, kæmi í staðinn. Þetta var fólgið í
félagshyggjunni eins og hann skildi hana, og eins og alþjóðahreyfing jafn-
aðarmanna hafði yfirleitt skilið hana frá fyrstu tíð. Þess vegna sagði hann
að þjóðremban í íslenzkum sameignarsinnum væri - eða öllu heldur ætti að
vera - gríma sem þjónaði stundarhagsmunum í dægurmálabaráttunni og
ekkert annað. Og að svo miklu leyti sem karlar eins og Einar Olgeirssson,
Kristinn E. Andrésson og Magnús Kjartansson væru alvöruþjóðernissinnar
væru þeir stórhættulegir menn og sambærilegir við þjóðernisjafnaðarmenn.
Sameignarstefna 20stu aldar var í smáu og stóru kirkjuleg kenning: sam-
eignarmenn voru trúaðir menn, meira að segja margir hverjir forkláraðir
ofsatrúarmenn. Að þessu leyti voru þeir alveg eins og frjálshyggjudraug-
arnir frá 19du öld sem nú sveima á meðal okkar í fáeinum eintökum. I
þessu efni var Þórbergur, eins og Brynjólfur Bjarnason, heldur notaleg
undantekning: þar komu til andatrú hans og guðspeki sem brutu báðar í
einu og öllu í bág við hákirkjukenninguna sem var eindregin gamaldags
efnishyggja. „Líf eftir dauðann er í algerri andstöðu við kenningar komm-
únismans," sagði Ekaterína Fúrtseva menntamálaráðherra Ráðstjórnarríkj-
anna við Matthías Johannessen um árið og olli þeim Brynjólfi og Þórbergi
nokkrum sálarkvölum svo að lá við öngviti eftir því sem sumir sögðu. En
þeir beygðu sig ekki.
Þó ekki sé nema vegna þessarar uppreisnar gegn hákirkjunni í Moskvu
finnst mér ótækt að segja sameignarstefnu Þórbergs hafa verið tóma fíflsku.
En hvað þá um guðspekina og andatrúna? Var andatrúin bara fíflska? Er
hún bara fíflska? Ég held ekki. Andatrúin á Islandi er heimspekileg hreyf-
ing sem á víða rætur. Ef menn vilja hafa andatrú til marks um heimsku
Þórbergs Þórðarsonar, eins og faðir minn gerði og gerir held ég enn, verða
þeir að setja á sama heimskustallinn menn eins og Matthías Jochumsson,
Harald Níelsson, Einar H. Kvaran, Sigurð Nordal, Brynjólf Bjarnason, og
fleiri og fleiri af heldri andans mönnum þessarar þjóðar. Þessi andatrú virð-
ist mörgum, eins og pabba, vera fíflskapur vegna þess að hún gengur gegn
tvennu sem skylt sé að bera djúpa virðingu fyrir: í fyrra lagi gegn öllum
314