Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 95

Astin og guð
síðari hlutanum ákallar ljóðmælandinn sjálfan sig, ljóðið hverfist inn í ljóð-
mælandann. Og svo kemur þriðja erindið:
Eilífð á undan
og eftir söm,
orðinn að engu
og ósjölftur!
það getur þér augu
þvegið hrein,
ljós veitt og lá(ð)
og litu góða
Hvað þýðir þetta? Fyrstu þrjár línurnar endurtaka enn einu sinni eins og í
óráði það sem sagt og margsagt hefur verið í fyrstu tveimur erindunum:
það er ekkert líf eftir dauðann, það er engin merking fólgin í lífinu sjálfu -
það er enginn guð til.49
Hvað þýðir „ósjölftur"? Kannski „ekki-sjálf(ur)“ þ.e. sá sem ekki er til.
Þá gæti erindið þýtt: ef guð er ekki til — er grundvöllur tilveru minnar
brostinn og allt verður að byrja upp á nýtt (sbr. tilvísunina í sköpunarsögu
Völuspár: Önd þau né áttu/óð þau né höfðu/ lá né læti/né litu góða.) En
þetta er aðeins getgáta, tilraun til að lesa úr erindinu samhengi sem er þar
ekki, tilraun til að safna saman merkingu sem er splundruð, búa til sam-
band sem ljóðið býður ekki upp á.
Jónas var ekki trúarskáld en guðshugmyndin var byggð inn í heimsmynd
hans og samtímamanna hans á annan hátt en ég þekki af samtíma mínum.
Um leið var það samtími Jónasar sem fóstraði níhílismann eða róttæka efa-
semdastefnu sem hafnaði öllum viðteknum sannindum, öllum gildum, öll-
um „góðum siðum“. „Rómantíska tímabilið" var tími mikilla andstæðna,
róttækra hugmynda og krafna um nýja heimsmynd, nýja hugsun. Heims-
mynd upplýsingarstefnunnar var ekki lengur gild og kannski var það þess
vegna sem Jónas vildi aldrei ljúka Hulduljóðum.
I hugarheimi hins föðurlausa Jónasar virðist „guð“ bæði vera yfirskilvit-
leg stærð, hin endanlega merking, og guð virðist taka stöðu raunverulegs
föður eða föðurstaðgengils. Að vera sviftur guði, föðurnum, þýðir ekki að-
eins trúarlega eða heimspekilega kreppu hjá Jónasi heldur höfðar það til
hans dýpstu persónugerðar og leysir eyðingaröfl úr læðingi. Að vera svift-
ur guði er hjá honum að vera sviftur þeim miðpunkti sem öll tilraun til
tjáningar sækir staðfestu í.
Öll bestu ljóð Jónasar Hallgrímssonar fela í sér sína eigin sköpun og um
leið sína eigin upplausn. I þeim tekst á blekkingin og afhjúpun hennar, til-
357