Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Síða 59

Þórbergur og skdldsagan
hendur fjár og ekki þurft að skrifa sér til framfæris þá hefði hann einbeitt
sér að dulspeki og ugglaust gert merkar uppgötvanir á þeim lendum.
Fátæktin og fyrirvinnukvöðin hafi neytt hann til að skálda eftir pöntun.
Auðvitað tökum við yfirlýsingum Þórbergs í þessu efni með fyrirvara — og
þó blasir við að Þórbergi muni hafa látið vel að skrifa eftir pöntun, eða
setja sig í furðu lítilþægar stellingar skrásetjara eftir öðrum, svo sem í Indr-
iða miðli, Viðfjarðarundrunum, Lifnaðarháttum í Reykjavík að ógleymdri
ævisögu séra Arna sem var pöntuð af Ragnari í Smára, að ekki sé minnst á
ævisögu Einars ríka sem Ragnar var líka frumkvöðull að undir æfilok Þór-
bergs. Og sjálfur Islenskur aðall átti upphaf sitt í pöntun frá Ríkisútvarpinu
í tilefni af fimmtugsafmæli Stefáns frá Hvítadal sem þá var látinn fyrir
þremur árum. Þórbergur samdi og flutti tvö erindi við örvandi undirtektir
sem urðu til þess að hann skrifaði Islenskan aðal og framhaldið í tveimur
bindum Ofvitans.
En frægasta pöntun sem Þórbergur mun hafa fengið var árið 1951 þegar
hann hafði loksins tekið upp þráðinn í eigin ævisögu þar sem séra Arni sleit
hann og var kominn 300 bls. áleiðis í Suðursveitarkroniku sinni. Og nú var
það ekki Ragnar í Smára eða Ríkisútvarpið heldur sjálfur Guð sem skipaði
honum að víkja Suðursveit til hliðar og skrifa bókina um litlu manneskj-
una: Sálminn um blómið.
Sálmurinn um blómið markar tímamót á ritferli Þórbergs. Það er bókin
um barnið sem uppgötvar veröldina í gegn um gamla manninn og gefur
honum í leiðinni bernskuna.
Eins og kunnugt er minnir skapandi upplifun barna á fátt meira en hina
algeru snilligáfu - en þau skortir tækni til að búa henni varanlegt form. Og
síðar meir þegar tæknin er komin, þá er barnið gufað upp. I einum eftir-
minnilegasta kafla Sálmsins greinir Þórbergur frá fæðingarhríðum verksins,
vandkvæðunum sem hann á í með að finna tón bókarinnar og svo ham-
skiptunum þegar lausninni lýstur niður og honum opnast æðar til barnsins
í sjálfum sér og færir því hina háþróuðustu frásagnartækni.
I Sálminum birtist heimssýn Þórbergs og heimsósómi, trúarjátning hans
og ekki síst: listsýn. Eitt af því sem Sálmurinn býður upp á er sérkennilegt
uppgjör við skáldsöguna. Alltaf öðru hverju og æ oftar eftir sem líður á
verkið er Þórbergur að rjúfa frásögnina til að kynna að hann sé ekki að
skrifa skáldsögu og þess vegna segi hann þetta svona, en ef hann væri að
skrifa skáldsögu þá myndi hann aftur á móti segja . . . - og síðan kemur
glósa sem nær undantekningarlaust er skopstæling á stíl Halldórs Laxness.
Þá er ekið um „óskýrgreint land“ og „óskýrgreinda vegi“, horft „óskýr-
321