Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 134

Tímarit Máls og menningar
er bókin hugsuð sem hagnýtt leiðbein-
ingarrit fyrir þá sem fást við að þýða.
Að vísu er ekki hægt að fjalla um hag-
nýtar þýðingar án þess að taka að ein-
hverju leyti mið af fræðilegum vanga-
veltum um hvað þýðingar eru, hvað
merking er og hvað gerist þegar menn
þýða, en einn aðalkostur bókarinnar er
hversu vel höfundunum tekst að halda
þýðingafræðilegum pælingum í skefjum
og einbeita sér að því markmiði sínu að
setja fram tiltölulega einfaldar og skýrar
vinnureglur sem koma að notum við
þýðingar. Um þýðingafræði þarf þá
væntanlega að fjalla í öðrum bókum
sem er ekki síður þörf á.
I samræmi við markmið sitt reyna
höfundar að þreifa sig áfram frá hinum
smæstu einingum málsins til hinna
stærstu, eða frá einstökum orðum til
kafla og heilla verka, og draga jafnframt
saman mikilvægustu atriðin á hverju
stigi málsins. Þannig hefur lesandinn
greiðan aðgang að þeim vandamálum
sem fylgja því að þýða, og höfundar
taka fjöldamörg dæmi, bæði úr hinum
Norðurlandamálunum og úr ensku,
þýsku og frönsku.
Ekki síst dæmin gera það að verkum
að bókin verður bráðskemmtileg af-
lestrar. Þýðingarvillum svipar oft til
brandara, til dæmis þegar mönnum
verður á í messunni og nota orðin sem
„líta eins út“, eða hina svonefndu fals-
vini („krydsild“ á dönsku verður
kryddsíld, einstæðar mæður verða
„enestáende modre" á dönsku o.s.frv.).
En þar að auki er mjög ánægjulegt að
fara í gegnum öll dæmin og sjá hvernig
höfundar hafa sjálfir vandað sig við
þýðingu dæmanna. Ein villa í dönsk-
unni á bls. 35 er sennilega prentvilla,
eða varla gæti staðið í danskri kennslu-
bók í dýrafræði „Gásene lægger sine æg
i maj“!
Þar að auki finnst mér höfundar
ganga of langt í að þýða erlend nöfn. Til
dæmis hafa mannanöfn einfaldlega enga
merkingu sem hægt er að þýða og ]uan
Carlos getur aldrei orðið Jóhann Karl.
Þetta á að vísu ekki við um mannanöfn í
skáldsögum, sem verður stundum að
þýða vegna þess að þau hafa tákræna
merkingu.
Nú er ekki auðvelt að skera úr um
hvað er rétt og hvað er rangt þegar ís-
lenska á í hlut, og höfundar fara þá leið
sem er að mínu mati miklu „réttari", að
tala í staðinn um fallegt og ljótt, lipurt
og stirt, eðlilegt og óeðlilegt, nákvæmt
og ónákvæmt o.s.frv., eða um hvort
merkingin kemst til skila eða ekki.
Þannig tekst þeim að fjalla um góða og
lipra íslensku án þess að fara út í mál-
hreinsunarpredikun.
Hitt er svo annað mál að þegar ekki
er hægt að hafa eitt rétt og annað rangt
þarf það ekki að þýða að allt verði af-
stætt og þýðing einfaldlega spurning
um persónulegan smekk. I staðinn má
kannski segja að það sé alltaf hægt að
orða hlutina betur, hvort sem um frum-
saminn texta sé að ræða eða þýddan. I
rauninni erum við stanslaust í tali og
skrifum að túlka heiminn í kringum
okkur, og sú túlkun er einungis réttlæt-
anleg á forsendum vitsmuna og siðgæð-
is.
Það er þess vegna frekar fáránlegt
þegar menn kenna tungumálinu um og
segja sem svo, að ef við töluðum bara
réttara og fallegra mál þá liði okkur bet-
ur. Að sjálfsögðu verða menn að geta
komið hugsunum sínum frá sér í falleg-
um búningi, en vandinn hefur ávallt
fyrst og fremst verið skilningarvandi og
396