Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 13

Adrepur
ráðandi skynsemi - en um þetta fjalla ég nokkuð í Skírnisgrein minni. Bók-
menntasaga er líklega oftast einhverskonar saga, en hún má gera ráð fyrir því
að tími bókmenntanna sé stundum tímaskekkjan. I hinu félagslega samhengi
snúast Bréf til Láru og Vefarinn mikli gegn samtíma sínum m. a. með því að
vera tímaskekkja í heimi sem treystir á sögulegar samfellur. Frá því sjónarmiði
eru þessi verk á undan tímanum og þau eru líka einskonar opinberunarbækur;
þær spá í framtíðina. Islenskt bókmenntalíf var býsna lengi að elta þessar bæk-
ur uppi og kannski hefur tími samfélagsins aldrei náð þeim.
Að áliti Halldórs verður sá sem skrifar bókmenntasögu að vera einarður í
gæðamati sínu á einstökum verkum. Hann verður að meta hvort bækur séu
„merkileg bókmenntaverk" einsog til dæmis Vefarinn og Bréf til Láru, þótt
gallar þessara verka séu „stórir í sniðum einsog allt annað við þessi verk“ (201).
Ur hvers konar dómarasæti er talað hér; hvert er viðmiðið að baki þessu gildis-
mati? Það skyldi þó aldrei vera að það séu hinir „stóru gallar“ þessara verka
sem gera þau merkileg? Ekki fæ ég betur séð en Halldór gefi í skyn að fjögur
módernísk verk, sem ég nefni í grein minni, nái ekki máli hans sem „merkileg
verk“ (201). Eg geri mér fulla grein fyrir því að Ástarsaga eftir Steinar Sigur-
jónsson, svo ein þessara bóka sé tekin sem dæmi, er stórgallað verk frá vissum
fagurfræðilegum sjónarhóli. Kannski les ég sum verk, t.d. klassískar skáldsögur,
að einhverju leyti frá þessum sjónarhóli, en ekki bók Steinars. Sú bókmennta-
saga íslensk sem sniðgengur Ástarsögu er fátækari fyrir vikið.
Enginn getur hafið sig yfir gildismat og smekk. En það er brýnt að gera sér
grein fyrir hvernig gildismat og smekkur eru til orðin - og þar vakna sannar-
lega spurningar um samhengi. Til skamms tíma virtist til dæmis fullkomlega
eðlilegt það gildismat sem útilokaði kvenhöfunda frá hverskonar bókmennta-
umræðu. Það eru ekki síst femínistar sem hafa sýnt fram á að gildismat er
aldrei „eðlilegt“, það er aldrei neitt sjálfgefið við það hvernig það skilur frá
„góð verk“. Sumir bókmenntafræðingar skrifa fyrst og fremst um verk eða
höfunda sem falla að smekk þeirra. En þeir sem fást við bókmenntasögu í víð-
ara samhengi verða að geta skynjað hvernig verk eru „merkileg“ þótt þau séu
ekki „góð“ samkvæmt smekk fræðimannsins eða ríkjandi gildismati.
Um hugtök
I grein minni gagnrýndi ég Halldór Guðmundsson töluvert fyrir það hvernig
hann beitir meginhugtökum sínum, einkum hugtökunum „menningarbylting“
og „aldamótamódernismi“ og bendi m.a. á að hann skilgreini þau illa. Hugtök
eru ein helstu verkfæri fræðimanns, þau eru skýrustu tjáningarform þeirra
kenninga sem hann vinnur með eða fjallar um. Með hugtökum er umræðan
hnitmiðuð og þannig verða þau einskonar lyklar að skilningi á viðfangsefninu.
I hugtökum býr þannig oft mikið vald; hugtökum er beitt til að afmarka við-
fangsefni og setja þau í visst samhengi. Það er því brýnt að fara af vandvirkni
275