Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 74

Sigurður Þór Guðjónsson
Var Þórbergur ofviti
í alvörunni?
Ég ætla að beina athyglinni að nokkrum þáttum í skapgerð Þórbergs er
birtast sem veikleikar hans sem rithöfundar. Þetta eru þó aðeins hugdettur
og algerlega óunnar því til þess hef ég hvorki vilja né aðstæður. En þær
hafa sótt á mig sem lesanda í seinni tíð. Og ég ætla að láta þær flakka.
Kannski þykir ræðan nokkuð afdráttarlaus og beint af augum, en þar sem
ég boða engan sannleik heldur endurskoðun, kemur það varla mikið að
sök.
Tæpast fer á milli mála að sem barn og langt fram á fullorðinsár átti Þór-
bergur við erfiðleika að stríða, sem nú á dögum yrðu jafnvel nefndir „geð-
ræn vandkvæði". Þetta blasir við af skrifum hans. Ritgerðin „Ljós úr
austri" lýsir beinlínis einhvers konar andlegu niðurbroti. Dagbækur Þór-
bergs og sendibréf frá svipuðum tíma, sem nú er byrjað að prenta, gefa til
kynna mikið andlegt ójafnvægi. Og hrollvekjurnar í Bréfi til Láru eiga sér
efalaust rætur í óhugnanlegri lífsreynslu. Þá tala játningar Þórbergs í „Lif-
andi kristindómur og ég“ skýru máli um þetta. Þar segir:
„A æskuárum mínum þjáðist ég af þrotlausum ótta. Eg var hræddur við
illhveli. Ég var hræddur við orma, pöddur og ála. Ég var hræddur við of-
viðri. Ég var hræddur við guðræknisiðkanir. Ég var hræddur við mýs og
'stórhyrnda hrúta. Ég var hræddur við sóttir og dauða. Ég var hræddur við
lík. Ég var hræddur við naut. Ég var hræddur við myrkrið. Ég var hræddur
við illa anda. En hræddastur var ég þó við mennina."
Og Þórbergur forðaðist sveitunga sína og fannst hann vera „boðflenna frá
fjarlægum hnetti sem ekki átti heima í þessum mannsöfnuði.“ Það segir sig
sjálft að barn, sem er haldið þvílíkum ótta að það myndar ekki eðlileg
tengsl við aðra, er ekki hamingjusamt. Eitthvað í lífsreynslu þess er sárt og
ógnandi. Það verður innhverft og mannfælið. Flýr inn í heim ímyndunar-
aflsins og verður þar kóngur í eigin ríki. Og þegar um er að ræða sérstak-
lega greindan og næman krakka með mikla skáldgáfu, er ekki að furða þó
þessi einangrun hafi stuðlað bæði að sérkennilegri sköpunargáfu og vissum
336