Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 72

goðsögulegt andrúmsloft, útmá skil
draums og veru með þeim hætti að gera
drauminn verulegan fremur en veruleik-
ann draumkenndan. Menn hafa verið að
smíða sér eigin skáldskaparheim, og
gjaman litið til Heinesens sem gerði Þórs-
höfn að miðpunkti heimsins. Þetta hafa
menn gert með sögulegri fjarlægð. Einar
Már Guðmundsson sá skáldskap 7. ára-
tugarins í dúfnastússi stráka og príli í hálf-
fokheldum húsum, rakarar fengu skáld-
lega merkingu, prestar og skólastjórar
goðsögulega vídd. Einar Kárason skapaði
sér braggahverfi eftirstríðsáranna, fullt af
goðsögnum, hlaðið viðburðum. Svava
Jakobsdóttir leiddi nútíma- konur inn í
fomeskjuheim skáldskapar og galdurs.
Thor Vilhjálmsson skoðaði vægðarlaust
manneskjuna í neyð sinni gagnvart lög-
málum ástar og dauða, og lætur sögu sína
gerast undir lok 19. aldar. Gyrðir Elíasson
smíðar þorp fjarlægrar bemsku þar sem
furður og ógnir eru daglegt brauð. Stein-
unn Sigurðardóttir skrifaði ástarsögu sem
gerðist nær öll eftir ástarsambandið, í stað
þess að lýsa einkum aðdraganda og fulln-
ustu þess eins og fremur er venjan. Fram-
liðnar skuggaverur bærast undir lokinu á
Skuggaboxi Þórarins Eldjáms og stunda
þar skuggabox og fánýtar rannsóknir.
Fortíðin er algildari en nútíðin. Fjar-
lægðin skáldlegri en nálægðin.
Það sem mér þótti helst einkenna jóla-
bækur síðasta árs var hversu mjög höf-
undum þeirra er í mun að lýsa því sem er,
vera raunsæir og hugdjarfir, jarðbundnir
og ódeigir að snúa baki við bókmennta-
leikjum sínum og taka á ný til við að fanga
sögur úr samtímanum. Erfiðar sögur.
Ljótar sögur. Neyða andlitin upp að spegl-
inum. En þetta er ekki nýtt raunsæi í sama
skilningi og var á 8. áratugnum. Höfundar
kappkosta að halda í bókmenntalega fág-
un undangenginna ára, flókið táknmál,
frumlega líkingasmíð, persónulegan stíl,
ljóðrænu. Málað er sterkum litum; hvergi
bólar á hinni vísu málpípu höfunda nýja
raunsæisins sem benti ráðvilltum persón-
um góðfúslega á sigurbraut fólksins. Og
mælikvarðamir eru enn bókmenntalegir,
fremur en siðlegir. Metnaðurinn er að búa
til mikið bókmenntaverk sem standi um
aldur og ævi, fremur en að benda á brýna
úrlausn félagslegra vandamála. Til þess
eru líka blöðin, er viðkvæðið. Og á þess-
um tímum þegar sannfæringarkraftur á
heima í auglýsingum, í Fíladelfíu eða
ræðukeppni framhaldsskóla þá tálgar öll
predikun merkinguna, hún er aðferð lyg-
innar.
***
Tvær skáldsögur síðasta árs má ræða í
þessu samhengi.
Fyrirheitna landið eftir Einar Kárason
fékk allblendnar viðtökur — hún hefur
fengið lofsamlega dóma, dræma dóma og
jafnvel slæma dóma. Þar kemur eitt og
annað til. Einar hefur afar persónulegan
stíl, sem maður gæti freistast til að kalla
viðkvæmnislega hrjúfan, hann er alþýð-
legur og á köflum talmálslegur en um leið
lygn og breiður, með löngum og rólegum
setningum og litlum hraðabreytingum;
lesandinn hossast þannig ekki yfir ójöfnur
í ferðalagi um bækur hans, heldur líður
þægilega áfram. Einar hefur fram að
þessu þótt háðskur höfundur og menn
hafa kannski ekki tekið eftir klökkvanum
sem einkennir alla jafnan þetta háð, sorg-
inni yfir hlutskipti og brölti mannanna
sem einlægt kallar á hryssingslega and-
70
TMM 1990:1