Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 97

framan áheyrendur — yrkja glænýtt drótt-
kvæði upp úr sér með sama hraða og tekur
að flytja það:
Né djúp- akörn drápu
dolgs, vamms, firum glamma
stríðkviðjendum, stöðvar
stall við rastar -falli. . .
Þessi skáldskapur byggðist á milli tækni,
talsvert miklu flóknari en tækni suður-
slafnesku skáldanna, að því best verður séð,
en markmið hennar var ekki að gera hirð-
skáldunum kleift að spinna upp kvæði í
munnlegum flutningi, því Óðinn einn var
þeirri íþrótt búinn að hann „mælti allt hend-
ingum“: með því að beita tækninni áttu þau
þvert á móti að meitla og fága í góðu tómi
kvæði sem stæðist allar kröfur þessarar list-
ar og festa það orðrétt sér í minni, þannig
að þau gætu flutt það þegar þau fengju hljóð
eða flutnings væri óskað. Þessari skáld-
skaparlist hlaut því að fylgja mjög mikill
utanaðlærdómur: skáldin urðu ekki aðeins
að kunna sín eigin kvæði heldur byggðist
færleikur þeirra í ljóðasmíð á því að þau
hefðu einnig lært og tileinkað sér verk ann-
arra skálda. Þetta er víst nokkuð skýrt, en
við það má bæta öðru sem ætti einnig að
liggja í augum uppi: konungar höfðu hjá sér
skáld, ekki aðeins til að þau skemmtu hirð-
inni heldur líka til þess að þau víðfrægðu
afrek þeirra í kvæðum sínum — þ.e.a.s.
vegna áróðursgildis kvæðanna eins og
menn myndu segja nú á dögum. Þetta áróð-
ursgildi byggist á því að til sé „upprunalegt
kvæði“ — „réttur frumtexti“ — sem menn
læri utanað og útbreiði, ef þeim finnst verk-
ið nógu gott, því ef kvæðin verða til í hvert
skipti sem þau eru flutt og kvæðahefðin er
sífljótandi (þannig að t.d. hetjur geti orðið
að skúrkum og öfugt), hafa þau ekkert gildi
í sjálfu sér sem vitnisburður ákveðins
skálds um ákveðna atburði. Við slíkar að-
stæður dygði skammt fyrir konung að laða
til sín skáld — hann yrði fremur að gera út
af örkinni kveðandi áróðursmenn, því áróð-
ursgildi kvæðis væri bundið við flutning-
inn, þegar það yrði til. Þetta bendir einnig
allt í þá átt, að við hliðina á skáldunum hafi
verið til hópar áhugamanna sem lærðu
kvæði þeirra, fluttu þau og kenndu öðrum,
annars hefðu hirðskáldin naumast getað
lært listina og komið fram sem slík og ekki
getað rækt sitt hlutverk.
En hvað sannar þetta? Gísli virðist álíta,
að það sé næsta lítið, því hann vísar á bug
öllum tilvísunum til dróttkvæða í þessum
umræðum um eddukvæði: „hér er um ólíkar
kveðskapargreinar að ræða og um varð-
veislu þeirra gilda ólík lögmál" (bls. 398).
Að vísu, en maður skyldi þó ætla, að drótt-
kvæðin standi eddukvæðunum dálitlu nær í
tíma og rúmi en söguljóð sem tekin voru
upp í Serbíu árið 1935! I almennu samhengi
koma dróttkvæðin „munnlegu kenning-
unni“ beint við, þar sem þau urðu til og voru
við lýði í „munnlegri menningu“, svo notað
sé orðalag Gísla, og eftir það sem áður hefur
verið sagt má nú vera ljóst að þessi skáld-
skaparhefð er endanleg röksemd gegn því
að kenningin sé rétt. Þetta má útskýra með
nokkrum orðum. Dæmi þeirra sem fengust
við að yrkja dróttkvæði sýnir í fyrsta lagi,
að í þjóðfélagi, þar sem ritlist virðist ekki
hafa verið notuð til að skrásetja og varð-
veita bókmenntir að neinu gagni, gátu menn
samt unnið að skáldskap sínum á mjög svip-
aðan hátt og ljóðasmiðir gera í þjóðfélagi
„ritmenningar". Því vitanlega ímyndar sér
enginn, að þessir síðamefndu séu jafnan
með pennann í hendinni og skrifi niður um
leið hverja hugdettu, sem þeir síðan lagi á
pappímum: Það er eins líklegt að þeir móti
kvæðið í huganum og geymi það sér í minni
áður en þeir feli það blaðinu. Ef menn trúa
mér ekki geta þeir farið og svipast um vest-
ur í bæ, því þar ganga skáldin og yrkja. Þetta
sama dæmi sýnir ennfremur, að í „munn-
legri menningu“ gat verið til „réttur frum-
TMM 1990:1
95