Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 8

vil aðeins hugleiða — í afar almennum og
sjálfsagt einföldum dráttum — hvar þeirr-
ar andlegu formgerðar sé að leita sem er
forsenda nútíma siðmenningar og hvert
megi rekja kreppu hennar. Að vísu hef ég
í þessu sambandi meiri áhuga á stjóm-
málalegum hliðum málsins en vistfræði-
legum, en ég má samt ef til vill skýra það
með enn einu vistfræðidæmi hver sé und-
irrót hugleiðinga minna.
Öldum saman hefur bóndabýlið verið
grundvallareining í evrópskum landbún-
aði. A tékknesku nefnist það „grunt“ og
það er ómaksins vert að athuga uppruna
þess. Þetta orð, sem komið er til okkar úr
þýsku [samanber grund í íslensku — aths.
þýð.], þýðir eiginlega undirstaða, en í
tékknesku geymir það sérstök merkingar-
blæbrigði: Sem talmálssamheiti tékkn-
eska orðsins sem merkir undirstaða (og
bújörð) undirstrikar það „grunn undir-
stöðunnar“ — óumdeilanlegan, hefð-
bundinn heiðarleika og trúverðugleika —
sem ekki þarf að færa rök fyrir.
Því ber ekki að neita að bændabýlin ollu
óteljandi félagslegum árekstrum af ýmsu
tagi sem með tímanum urðu æ harðvít-
ugri, en eitt verður þó aldrei af þeim skaf-
ið: þeim tengdist jafnan einhverskonar
rótfesta, aðlögun og samkvæmni, pers-
ónulega sannreynd um aldir (af kynslóð-
um bænda) og persónulega tryggð (í
afrakstri búsýslunnar). Þetta setti svip á
sveitina sem býlið tilheyrði og leiddi til
heppilegustu samsvörunar, hið innra sem
ytra, í stærð og gerð alls þess sem að
búskap laut: akra, engja, limgerða, skóga,
kvikfjár, lækja, vega o.s.frv. Allt þetta
myndaði býsna vel starfhæft efnahagslegt
og vistfræðilegt kerfi, án þess að nokkur
bóndi hefði í aldanna rás velt því fyrir sér
á vísindalegan hátt. Allt var hnitað saman
í gagnkvæm bönd þar sem hver þráður
hafði sína þýðingu og tryggði innri stöð-
ugleika sem og stöðugan afrakstur af bú-
skapnum. (Meðal annarra orða: Hefð-
bundna bóndabýlið var sjálfu sér nægt um
orku, en því fer fjarri um „stórbúskap
nútímans“). Landbúnaður fyrri tíðar leið
vissulega almennar hörmungar sem
Hefðbundna bóndabýlið var
sjálfu sér nœgt um orku, en
þvífer fjarri um „stórbúskap
nútímans“.
skullu yfir löndin, en ekki gátu sveita-
menn gert við þeim: Ótíð, búfjársjúkdóm-
ar, stríð og aðrar skelfingar lágu utan
áhrifasviðs bænda.
Án efa er búfræði og samfélagsfræði
nútímans kleift að koma ótal hlutum í
landbúnaði í betra horf: Framleiðni getur
vaxið, erfiðisvinnu má létta af fólki, hægt
er að afnema verstu félagslega agnúa.
Vitaskuld þó að því tilskildu að „nútíma-
væðingin" einkennist af vissri virðingu
og auðmýkt gagnvart dulúðugri skipan
náttúrunnar, og gætt verði þess heppilega
jafnvægis sem eitt samræmist náttúru-
heimi persónulegrar, mannlegrar reynslu
og ábyrgðar. Nútímavæðingin má sem sé
ekki verða hrokafull og hrottaleg innrás
hinna ópersónulegu, hlutlægu Vísinda þar
sem þau vaða fram í gervi nýbakaðs bú-
fræðings ellegar „vísindalegrar heims-
skoðunar“ einhverra skriffinna.
Það var einmitt þetta sem land okkar,
Tékkóslóvakía, varð að þola og nefnist
„samyrkja“. Hún skall sem fellibylur yfir
6
TMM 1990:1