Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 91

heldur líka að stíll verks frá hvaða tíma sem
er sýni skýrt hvorri hefðinni það tilheyri: ef
mikið er um formúlur í verkinu hafi það
sem sé verið ort munnlega á sama hátt og
serbnesku kvæðin, með því að aðlaga form-
úlumar og tvinna þær saman í beinum flutn-
ingi og hafi þá einhver skrifari tekið sér
fyrir hendur að færa þau á leirtöflur, bók-
fell, pappír eða annað eftir kvæðamann-
inum. En sá texti sé þá vitanlega ekki
heimild um annað en þennan eina flutning.
Þessi óbrúanlega tvískipting, sem gerir þá
ekki ráð fyrir að til geti verið nema ein
tegund munnlegrar hefðar, er svo ríkur þátt-
ur í kenningunni, að Lord leggur á borð
fyrir lesandann þá rosalegu sögu að Hóm-
erskviður, sem allir eru vitanlega sammála
um að séu fullar af formúlum, hafi orðið til
nákvæmlega á þennan hátt: um 700 f.Kr.
hafi einhver tekið sér fyrir hendur að láta
Hómer kallinn spinna upp sínar kviður
munnlega meðan hann sveittist sjálfur við
að skrifa með klunnalegu fomgrísku staf-
rófi (því hæpið er að okkur fljótaskrift hafi
þá verið til) tuttugu og sjö þúsund ljóðlínur
talsvert miklu lengri og flóknari en línumar
í serbnesku kvæðunum. Það leiðir svo einn-
ig af þessari kenningu, að hver sú kvæða-
hefð fyrr á öldum sem vitað er að studdist
ekki við ritlist hljóti að hafa verið með
þessum hætti. Þetta er grundvöllur þeirrar
fullyrðingar Gísla, sem áður var vitnað í, að
um eddukvæðin hljóti að gilda sömu lögmál
og um serbnesku söguljóðin eða þá að við
verðum að ímynda okkur að á Norðurlönd-
um hafi ríkt einhverjar sérstakar aðstæður
sem (að hans dómi) em varla dæmi um
annars staðar.
Þegar hér er komið er hætt við að ýmsum
þyki þessi kenning svo einstrengingslega
kerfisbundin, að þeir vísi henni á bug á
þeim forsendum einum — og eigi þá yfir
höfði sér ásakanir um fáfræði og fordóma,
því þeim sé ekki gefin munnleg spektin,
heldur skilji þeir alla hluti skriflegri skiln-
ingu. En þótt kenningin sé langsótt í nokkuð
bókstaflegri merkingu er engin ástæða til að
dæma hana einungis eftir þeim áhrifum sem
menn verða fyrir af henni eða þeim al-
mennu hugmyndum sem menn kunna að
hafa um slík fræði: á henni er nefnilega
mjög augljós missmíð sem hægt er að festa
hendur á þó menn séu fáfróðir um tíðindi í
uppsveitum Balkanskaga.
Brotalömin er í síðasta Iiðnum í rök-
semdafærslu Lords. I riti hans kemurglögg-
lega fram, að í Serbíu er til tvenns konar
ljóðhefð og greina þar á milli mörg og
óskyld atriði. Ekki er aðeins svo að önnur
hefðin er „munnleg“ og hin „skrifleg“,
heldur hefur önnur hefðin orðið til að því er
virðist meðal þjóða Balkanskagans en hin
er aftur á móti af erlendum rótum runnin,
komin til Suður-Slafa frá Italíu og angi af
þeirri ljóðlist sem þróast hefur í Vestur-
Evrópu síðan á miðöldum og mótast í allri
þeirri sögu af ýmsum skýrum einkennum.
Loks hefur önnur hefðin verið útbreidd í
þorpum og til sveita og tekið þar á sig ýmsar
myndir, að minnsta kosti hvað efnismeð-
ferð varðar, eftir þjóðum og trúflokkum, en
hin breiddist út frá ströndinni og var lengi
bundin við borgir og menntasetur. Villa
Lords er nú fólgin í því að hann ruglar
þéssum atriðum saman og eignar skrifleg-
um vinnubrögðum sem slíkum ýmis þau
atriði sem „menntuð“ serbnesk skáld hafa
einfaldlega tekið upp úr vestrænni Ijóða-
hefð en eru ekki í sjálfu sér í neinum órjúf-
anlegum tengslum við ritlist: kvæði Virgils
eru rímlaus og skiptast ekki í vísur en til-
heyra samt ritaðri hefð og svo er lítill vandi
að finna „munnleg kvæði“ sem hafa annað
hvort þessara einkenna, skiptingu í vísur og
einhvers konar rím, eða þá hvort tveggja.
Það sem virðist í raun og veru hafa gerst er
þetta: þegar skriftlærð skáld í Serbíu reyndu
að semja söguljóð í hinum foma munnlega
stíl landsins, létu þau sér ekki nægja að færa
sér í nyt rittæknina til að skapa verk sem
TMM 1990:1
89