Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 102

á Stjörnufræði Ursins er prentuð hér. Að vísu
er hætt við að fræðin sjálf séu nokkuð farin
að gamlast, en þýðingin er í raun merkur
áfangi í viðleitni Jónasar og samtímamanna
til að marka nýja málstefnu af þeim metnaði
sem við búum að enn í dag.
Eins og fyrr var ýjað að, er mikill fengur að
skýringum og ágætum ritgerðum náttúru-
fræðinganna Amþórs Garðarssonar og Sig-
urðar Steinþórssonar í IV. bindi. Einkum
þykir mér ritgerð Sigurðar prýðilega samin.
Það er fróðlegt að sjá hvar Jónas var staddur,
miðað við sinn tíma, í þeim fræðum sem hann
sinnti mest. Ágæt hugmynd var líka að fá
lækni til að gera grein fyrir því sem vitað er
um dánarorsök Jónasar. Það sem áður hefur
verið skrifað er ekki jafnaðgengilegt, enda er
þessi greinargerð nú prentuð við hliðina á
krufningarskýrslu Friðriksspítala í Kaup-
mannahöfn þar sem Jónas dó. Þorgeir Þor-
geirsson gefur skýr og vafningalaus svör:
Jónas Hallgrímsson dó úr lungnabólgu.
Dálítið hefur hér verið tínt saman af um-
mælum samtímamanna Jónasar um hann,
birtir vitnisburðir og aðrar frumheimildir og
gerð nokkuð nákvæm skrá um æviatriði í
tímaröð. Allt er þetta prentað í upphafi IV.
bindis. (Enga greinargerð er þó að finna um
epílóg frá þessari öld, enda segir mér ágætur
danskur fræðimaður, sem rannsakað hefur
málið, að litlar líkur séu til að það hafi verið
bein Jónasar sem flutt voru til íslands. En ekki
hefur hann birt rök sín á prenti, því miður).
En ásamt ritgerðum náttúrufræðinganna vek-
ur þetta efni vitaskuld spurninguna: hvar er
ritgerðin eða ritgerðirnar um skáldskap Jón-
asar og ævi hans? Þar hefði átt að vera færi
fyrir ritstjórana að bæta verulega við eldri
verk. Á hinn bóginn verður að viðurkenna að
þeir hafa haft mjög nauman tíma til að ljúka
verki sínu og leggja með því grunn að rann-
sóknum á skáldskap Jónasar. Þessi fallega
útgáfa verður vonandi svo mikil uppörvun
fyrir þá sem langar að glíma við Jónas að ekki
verði langt að bíða þeirra ritgerða, sem sakna
má hér, og margra fleiri. Frekar finnst mér
ástæða til að undrast að ekki skuli vera hér að
finna neina skrá um það sem ritað hefur verið
um Jónas. Hún hefði sjálfsagt orðið býsna
löng, ef allt hefði verið talið, en hvort heldur
hefði verið, tæmandi bókaskrá eða allrækileg,
valin bókaskrá, hefði hún verið til mikils
gagns fyrir þá sem ætla að rannsaka verk
Jónasar eða ævisögu.
Ekki má láta sér sjást yfir að margvíslegar
ábendingar um túlkun og skilning á kvæðum
Jónasar er að finna í skýringum. Skýringar
við I. bindi, Ljóð og lausamál, eru hátt á
annað hundrað blaðsíður, og er þar dregið
saman flest það sem vitað er um tildrög
kvæða og annarra texta, gerð grein fyrir varð-
veislu og orðamun, auk skýringa á einstökum
orðum. Þessu til viðbótar eru svo ýmsar
ábendingar um lestur kvæðanna sem eru
góðra gjalda verðar og bæta svolítið úr vönt-
un á ritgerð um skáldskap Jónasar. Slíkt efni
virðist reyndar vera í nokkuð miklum mæli
prjónað af fingrum fram, og athugasemdir um
einstök atriði koma vitaskuld aldrei í staðinn
fyrir könnun út frá einhverju heildarsjónar-
miði.
Við ber að manni virðist spjallið í skýring-
unum óþarflega langort og ónákvæmt þannig
að athugasemdir verði gagnslitlar eða gagns-
minni en þær gætu verið ef gengið væri nær
textanum. I skýringum við „Söknuður" segir
t.d.: „Áberandi er að J. virðist hallur undir
ljóðahátt þegar kemur að ástakvæðum og
styðst í því við nokkuð sterka íslenska hefð.“
Áhugavert, hugsar lesandi, hvaða dæmi
skyldi útgefandi hafa í huga? En við því fæst
ekkert svar. Hvaða eldri skáldskap er átt við?
Skýrandi heldur hins vegar áfram og tengir þá
við seinni kvæði Jónasar: „Það má greina viss
líkindi með t.d. síðasta erindi Saknaðar og
niðurlagi Ferðaloka.“ Síðan er lagt út af þessu
án þess að lesandi verði miklu nær. Hér hefði
verið hægt að örva lesendur til eigin athugana
með því að benda á að í nær hverri vísu
„Saknaðar" (sú næstsíðasta er undantekning)
100
TMM 1990:1