Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Síða 8

Það hefur verið sagí að menn gætu endur-
byggt London eins og hún var á nítjándu öld
út frá skáldsögum Dickens. Hin hefð-
bundna, enska skáldsaga leggur mikla
áherslu á umhverfið, á aldarfarslýsingar,
stéttarstöðu persónanna og svo framvegis.
Allt þetta gæti höfundur vel látið vera í
íslenskri skáldsögu sem engu að síður væri
lesin og skilin sem raunsæissaga hér. Ég
held að við höfum öðruvísi tilfinningu fyrir
frásögninni, dramatískari, stflfærðari og
tökum furðusöguna gilda á einhvem þann
hátt sem er óhugsandi í enskri hefð.
Kannski sýnir þetta að við höfum meiri
áhuga á skáldskap en veruleika. En að sjálf-
sögðu em svona alhæfingar alltaf hæpnar
og ég vil hafa mikla fyrirvara á þessum
ummælum öllum.
Hins vegar er það staðreynd að í íslenskri
bókmenntahefð hefur alltaf verið lögð
áhersla á atburðarásina, söguna sjálfa, en
ekki útskýringar eða langar vangaveltur
eða heimspekilegar umræður og þetta held
ég að einkenni íslenskar bókmenntir enn
þann dag í dag. Menn hafa ekki lagt mikla
áherslu á mælskulistina sem slíka. Sú yfir-
þyrmandi mælska sem við sjáum til dæmis
hjá rússnesku meisturunum væri næstum
óhugsandi í íslenskri skáldsögu. Við ætl-
umst til þess að lesandinn komi til móts við
frásögnina, honum sé ekki sagt of mikið.
Allt þetta er mjög áleitið þegar ég er sjálf
að skrifa. Ég reyni að segja sem allra
minnst, fyrir alla muni ekki of mikið. Það
finnst mér nefnilega vera stærsta syndin, að
segja of mikið. Oft er það sem ég skrifa svo
samþjappað, svo lítill hluti af hugsuninni
sem liggur að baki því sem ég skrifa kemur
fram, að ég verð að fjarlægja mig frá text-
anum strax, reyna að horfa á hann utan frá
og meta hvort það sem ég skrifaði er öðrum
skiljanlegt. Hvert einasta orð er mikilvægt.
Og hinn almenni, íslenski lesandi er þjálf-
aður til að lesa svona texta, gefa gaum að
orðunum, vita að eitt tilsvar sem virðist
sáraeinfalt getur skipt sköpum í sögunni.
— Hver er lesandi þinn? Fyrir hvern
skrifar þú?
— Ég hugsa ekki um lesandann sem ein-
hverja ákveðna persónu. Ég er sjálf minn
fyrsti lesandi, fyrsta uppkastið er óskiljan-
legt öðrum en mér enda ekki öðrum ætlað.
Ég hugsa nefnilega ekki í orðum, heldur er
eins og einhvers konar skynjun sé að leita
sér að búningi. ..
—Hvernig skynjun?
— Ég á erfitt með að útskýra það . . . en
mér finnst eins og þessi skynjun sé ekki
formlaus þó að hún sé orðlaus. Ég veit að
minnsta kosti hvað ég hef viljað segja. Það
er hins vegar ekki fyrr en á seinni vinnslu-
stigum sem ég fer að hugsa um hvort aðrir
muni skilja textann. Og þá hef ég ekki
lesandann sem persónu í huga.
Þó kom það fyrir þegar ég var að skrifa
Gunnlaðar sögu, að mér fannst að ég væri
að skrifa fyrir Gunnlöðu. Þá hugsa ég að
sjálfsögðu ekki um hana sem raunveruleg-
an lesanda, heldur um hvort henni hefði
líkað það sem ég hafði skrifað, eða eitthvað
í þá áttina.
— Hvort henni hefði líkað hvernig þú
talaðir máli hennar?
— Já.
Gunnlöð
—I Snorra-Eddu er Gunnlöðu ekki lýstsem
sérlega heillandi kvenpersónu. Hún erjöt-
unmey, heimsk, vergjörn og auðveld bráð
6
TMM 1990:3