Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Blaðsíða 112

like literary fictions, such as the novel, historical
works are made up of events that exist outside the
consciousness of the writer. The events reported in
a novel can be invented in a way that they cannot
be (or are not supposed to be) in a history."
Veröld mjallar og steins,
veröld skugga
Engill, pípuhattur og jarðarber eftir Sjón. Mál og
menning 1989. 139 bls.
Bækur eru hvorki pappír, pappi né prentsverta,
ekki kápa né velheppnuð sjónvarpsauglýsing,
ekki heldur viðtal við höfundinn í glanstímariti
og enn síður bókmenntaverðlaun. Þetta — og
fleira — eru umbúðir utan um eitthvað sem er
allt annars eðlis, eitthvað sem er mikiu ná-
komnara innra manni þess sem les eða skrifar.
Getur ekki verið að bækur séu fyrst og fremst
sá galdur sem á sér stað milli höfundar og
lesanda þegar sá síðamefndi rýnir í tákn á blaði
og smíðar sér brú yfir í hugarheim, skynheim,
draumaheim höfundar? Listfengi höfundar fæl-
ist þá meðal annars í því að raða táknunum
saman þannig að aðgangur lesenda að þessum
heimum verði sem greiðastur. Hann opnar ekki
aðeins rifu sem annað auga hugarins getur
gægst í gegnum heldur glugga og í gegnum
þennan glugga geta ekki aðeins bæði augu okk-
ar, heldur líka nefið á okkur, tunga, munnur,
háls, axlir, bringa — við öll — klifrað inn í
hulduheima höfundarins og fetað ókunna stigu
í fylgd hans.
Rithöfundar eru því landnámsmenn okkar
tíma. Þeir finna ný lönd í viðureign sinni við
orðin og vísa okkur leiðina þangað með verkum
sínum. Auðvitað á þetta ekki við alla rithöf-
unda, sennilega aðeins lítinn hluta þeirra. Flest-
ir láta sér nægja að troða kunnar slóðir, bæta ef
til vill einu og einu kennileiti á kortið eða breyta
um nafn á öðru. I sjálfu sér er ekkert nema gott
um það að segja. Allir lesendur hafa ánægju af
að ríða aftur og aftur um kunnugleg héruð, ef
fararskjótinn er þýður og ferðafélaginn góður.
Mun færri rithöfundar hafa hug á landvinning-
um í heimi skáldskaparins. Því ber okkur að
leggja vel við hlustir þegar einn slíkur kveður
sér hljóðs.
Þessar hugleiðingar spruttu af lestri skáld-
sögunnar Engill, pípuhattur og jarðarber eftir
Sjón. Þó þetta sé aðeins önnur skáldsaga hans
er hann þegar orðinn leikinn í þeirri list að
byggja furðuheima úr orðum, lokka lesendur
sína inn í hann og fjalla á nýjan hátt um hluti
sem koma okkur öllum við.
Sjón hefur áður gefið út nokkrar Ijóðabækur
og fyrir tveimur árum kom út fyrsta skáldsaga
hans, Stálnótt. Sú saga vakti athygli fyrir
dirfsku í byggingu, söguefni, myndmáli, og
mörgu öðru. Nýja sagan er mjög ólík hinni fyrri
að hugblæ og anda. Samt ætlar höfundurinn sér
ekki síður að fara ótroðnar slóðir í þessu verki
en í hinu fyrra.
Hin nýja saga Sjóns hefði getað heitið „Ástin
og dauðinn við hafið“. Hún segir frá ungu pari,
Mjöllu og Steini, sem dvelja saman í suðrænu
landi við sjávarströnd. Við vitum ekkert hvaðan
þau koma, hvort þau eru á leið eitthvert annað,
hvað þau hafa fyrir stafni annað en að vera til,
saman, við sjávarsíðuna.
Sagan er sögð í nútíð; því er eins og lesandinn
sé með þeim þegar þau vakna á ljúfum og
kyrrlátum sumarmorgni, klæða sig, fá sér kaffi
eða súkkulaði, taka sér far með strætisvagni
sem flytur þau á ströndina. Þar em þau allan
eftirmiðdaginn en missa af vagninum heim og
verða að fá lánað bifhjól hjá dularfullum manni
sem býr í kofa skammt frá baðströndinni. Á
leiðinni heim missir Steinn stjóm á bifhjólinu
og þau kastast af því, Steinn á veginn en Mjöll
svífur áfram.
Inn í þessa sögu fléttast önnur miklu dular-
fyllri frásögn, sögð í þátíð og er lesandinn leidd-
ur úr einni sögunni í aðra með nokkuð jöfnu
millibili. Hin sagan er einnig saga af dreng sem
heitir Steinn. Er það sá sami? Má vera. Þessi
Steinn vaknar einnig upp. Hann vaknar ekki í
húsi heldur við veg. Það er ekki hádegi heldur
110
TMM 1990:3