Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Blaðsíða 96

safnsins hafa verið á reiki og eru það vafalaust
enn: þótt margt hafi áunnist er annað á huldu og
á sennilega eftir að vera það lengi. Við slíkar
aðstæður hljóta allar tilraunir til að brjóta Sturl-
ungu upp í einstakar sögur að vera handahófs-
kenndar á köflum og ekki byggðar á öðrum
grundvelli en hugboði og tilfinningum — eða
jafnvel ágiskunum — útgefandans sjálfs.
Við þetta bætist, að skurðaðgerðin er í raun-
inni tilgangslaus: það er ekki eftir neinu mark-
miði að sækjast. Jafnvel þótt hægt væri fyrir
eitthvert kraftaverk að finna öll samskeytin í
safnritinu, færi því samt víðsfjarri að menn
fengju á þennan hátt „frumtextana" aftur: þær
sögur sem lesandinn stæði með í höndunum
eftir slíka skiptingu, hve nákvæmlega og vís-
indalega sem hún væri unnin, væm styttar og
brey ttar, kannske verulega mikið á köflum, með
alls kyns eyðum og svo líka innskotum úr öðr-
um ritum eða frá höfundi sjálfum, svo ekki sé
talað um millivísanir sem myndu þá nánast
hanga í lausu lofti. Á köflum væm ekki eftir af
sögu nema brot — og svo „gengju af ‘ ýmsir
tengikaflar sem yrði jafnvel að prenta sér.
Loks þarf naumast að fjölyrða um það hve
mjög verki Sturlunguhöfundar er spillt með
slíkri meðferð: af því er ekki annað eftir en
önnur hliðin — af tveimur sem verða ekki að-
skildar — sem sé breytingamar sem hann gerði
á einstökum sögum til að nota þær sem „bygg-
ingarefni", en „byggingin“ sjálf er hins vegar
horfin. Tjón lesandans af þessu öllu liggur í
augum uppi: í stað þess að hafa skipulegan,
samhangandi texta með ákveðinni heildarsýn
fær hann sundurlausar sögur og alls kyns brot.
Ef hann vill nú reyna að lesa þessa sögu í
samhengi, fylla upp í eyður og slíkt, kostar það
víða svo mikla fingraleikfimi í flettingum að
með ólíkindum er að nokkur maður leggi það á
sig.
Þetta ætti að nægja til að sýna, að sú stefha
sem tekin hefur verið í Sturlunguútgáfu Svarts
á hvítu er ekki aðeins betri en hin hefðbundna
aðferð að skipta verkinu í sögur, — hún er eina
rétta aðferðin til að gefa út þetta umfangsmikla
verk og það er í slíkri mynd sem menn eiga að
lesa það og kynnast því. Með þessu ætla ég ekki
að kasta rýrð á Reykjavíkurútgáfuna: hún var
unnin af mikilli natni á sínum tíma og er verðugt
minnismerki um útgáfuaðferð sem nú er úrelt.
Formáli, skýringar og kort eru þar með ágætum
og standa enn í fullu gildi, og það er vafalaust
gagnlegt fyrir Sturlungufræðinga að geta þann-
ig lesið og rannsakað „frumtextana“ út af fyrir
sig, eins og menn hafa komist næst þeim og með
öllum þeim fyrirvara sem nauðsynlegur er. Því
má reyndar skjóta inn, að áhugamenn um Sturl-
ungu geta einnig lesið á þennan sama hátt
„frumtextana" í útgáfu Svarts á hvítu með því
að fylgja millifyrirsögnum og „hlaupandi titl-
um“: útgáfu, þar sem textum er skipt niður í
sögur, er nefnilega erfitt að lesa nema á einn veg
en venjuleg útgáfa á textanum eins og hann
leggur sig býður hins vegar upp á margvíslegan
lestur.
Þessi niðurstaða er svo sem nógu skýr, en það
er samt full ástæða til að ganga enn lengra og
huga að rökunum fyrir henni og stöðunni í
heild: er þessi eina rétta útgáfuaðferð einungis
neyðarúrræði vegna takmarkana fræðanna, sem
leyfa ekki að komast nær „fmmtextanum", —
myndum við sem sé kjósa að hafa sögumar í
upphaflegri mynd fremur en Sturlungusafnið,
eins og Bjöm M. Olsen sagði, ef þess væri
kostur? Og þá er komið að seinna atriðinu sem
nefnt var hér að ofan. Þótt fræðimenn stefni
yfirleitt að því að finna „upprunalegan texta“
fomra bókmenntaverka, fer minna fyrir því að
þeir reyni að skilgreina nákvæmlega hvað geti
falist í því hugtaki, — og það hafa þeir reyndar
heldur ekki gert sem telja slíka leit bæði fánýta
og tilgangslausa. Þessu má velta fyrir sér á ýmsa
vegu, og hvað Sturlungu snertir er málið flókn-
ara en menn gætu haldið, og leiðir skilgreining-
in í nokkuð óvænta átt.
Tvíþættur uppruni
Eins og mönnum er kunnugt er „Islendinga
saga“ eftir Sturlu Þórðarson langlengsta sagan
í Sturlungusafninu og að nokkm leyti uppistaða
94
TMM 1990:3