Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Blaðsíða 109

Þórunn velti fyrir sér heild eða samhengi. Upp-
talning á því sem gerðist á alþingi árið 1734,
með það í huga að hugsanlega hafi Snorri þá
verið sveinn Odds Sigurðssonar breytir litlu um
það (101-103). Almenn atriði þjóðarsögunnar
notar hún sem uppfyllingu eða inngang að ein-
hverju sem varðar Snorra, í stað þess að athuga
hvaða ályktanir rannsóknin á Snorra leyfir að
dregnar séu um landið allt og öldina. Til dæmis
hefði verið hægt að skrifa dásamlegan kafla um
nýjungabrölt yfirvalda á síðari helmingi 18.
aldar með því að taka bráðfyndið kvæði séra
Snorra „Kæsis dilla“ til ítarlegrar greiningar. í
kvæðinu dregur hann nýútgefna bók um smjör-
og ostagerð sundur og saman í háði, enda marg-
ar hugmyndir framfarasinna prýðilega til þess
fallnar. Snorri var afturhald, en húmoristi, og
skrifaði fleira í sama dúr. Þórunn lætur við það
sitja að nefna fáein atriði um Innréttingamar og
framfarahug, birtir síðan nokkur vers og segir:
„Kvæði Snorra gefa hugmynd um viðbrögð
hans við nýjungunum á seinni hluta átjándu
aldar.“ (240) Þessu hefði þurft að fylgja eftir í
ljósi ágætrar setningar á blaðsíðunni á undan:
„Menntamaður alinn upp í heimi rétttrúnaðar
og djúprar rótfestu hæðist að brölti nýrra tíma.“
Hjá Þórunni er þetta endastöð, en að mínu viti
eru svona setningar fyrsta skrefið. Ekki á það
síður við um önnur rit séra Snorra. Rímur hans
fá fróðlega umfjöllun í fílólógískum anda, en
ekki treystir Þómnn sér til að draga víðtækari
ályktanir um samhengi þeirra við tíðaranda en
þessa: „Sá sem leggur við eyru og innri augu
nær trylltara flugi en hægt er að ná undir lestri
sígildra íslenskra bókmennta. I söguheimi
rímna og fomaldarævintýra felast nokkrar
grunnlínur hugarfars síðari alda.“ (285) Mér
hefði fundist upplagt að höfundur ævisögu eins
helsta rímnasmiðs 18. aldar tækist á við að
skilgreina þær línur öllu nánar. Lesendum er
látið eftir það sem erfiðast er og höfundur hefði
átt að annast. Vísindagrúski Snorra em gerð
svipuð skil og sama marki brenndar em álykt-
anir um fegurðarskyn. Þómnn birtir langan
kvæðabálk sem Snorri skrifaði um konur og
segir: „Eg sé ekki betur en átjándu aldar karl-
menn hafi haft nákvæmlega útfærðar hugmynd-
ir um fegurð kvenna.“ (70) Hvaða hugmyndir
vom það? Hvemig á að lesa kvæði Snorra til að
komast að því? Hún ræðir það ekki frekar, en
slær fram álíka fullyrðingu nokkm síðar:
„VÖxtur, limaburður og fríðleiki — sambland
af föstum smekk og forskrift aldarfarsins —
skiptir máli þegar karlar taka sér konu til ekta.“
(151) Náttúran fær álíka útreið: „Fegurð náttúr-
unnar talar sömu tungu þetta miðsumar 1757 og
hún gerir í dag, ef við ferðumst frá Gilsbakka
yfir Gráhraun, Norðlingafljót, að Kalmans-
tungu, yfir Hvítá, Geitá, Kaldá og gegnum
Húsafellsskóg. Snorri les náttúmna á annan hátt
en við gemm, landgæði em í brennipunkti."
(213) Hvaða sömu tungu talaði náttúran til hans
og „okkar“? Hvað er það sem „við“ sjáum en
hann sá ekki? Naut Snorri ekki fegurðar í lands-
lagi og hefði hann kannski ekkert botnað í nátt-
úrulýsingum sagnaritara síns: „Heitu litimir
brjótast út. Rautt, gultog brúnt lokastef sumars-
ins málað um landið er eins og óp visnandi
grasa. Einn morgun er birtirhefur snjóað í fjöll-
in.“ (105) Greining í anda Frances Yates og
Michel Foucault hefði verið við hæfi. Þómnn
vitnar til þeirra beggja, en um aukaatriði. Þessi
skortur á greinandi sýn verður til þess að hún
gerir of lítið af gaumgæfilegum athugunum, en
meira af því að semja athugasemdir eða hug-
dettur við lestur skjala: „Til er skýrsla um hung-
urdauðann í fimm sýslum á Suðvestur-, Vestur-
og Norðurlandi . . . Handan við tölumar em
margar ljótar ósagðar sögur sem enda með því
að mjúk eða gödduð jörðin er opnuð með graf-
tólum, magrir kroppar settir í moldu og prestur
syngur yfir.“ (202) Af sömu sökum verða sögu-
legar skýringar sálfræðilegar, til dæmis þegar
hún ræðir um flótta hórsekra: „Sveinn og Sig-
ríður sigla fyrir fjóra firði og Djúpið. Em leyni-
lega burtstrokin frá Fífústöðum í Amarfirði.
Otti við refsingu og niðurlægingu rekur þau
áfram, en kjark, stolt eða ósvífni þarf jafnframt
TMM 1990:3
107