Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Blaðsíða 102

„Sviðnar minningar“
Kristján Kristjánsson. Minningar elds. Almenna
bókafélagið 1989. 204 bls.
Minningar elds er fyrsta skáldsaga Kristjáns
Kristjánssonar en áður hafði hann sent frá sér
ljóðabækumar Svartlist (1984) og Dagskrá
kvöldsins (1986). Eins og titillinn bendir til
snýst atburðarásin einkum um endurminningar.
Aðalpersónumar, Axel og Orri, rifja hvor í sínu
lagi upp meginviðburð lífs síns sem gerðist
tuttugu og þremur ámm áður en sagan hefst og
þau eftirmál sem hann hafði. Aðdragandi hans
er að vinskapur tekst með Axel og Orra þegar
Axel kemur til þorps úti á landi þar sem faðir
hans hefur verið settur prestur. Vináttan steytir
á skeri öfundar og afbrýði þegar frænka Orra,
Man'a, kemur í plássið og þau verða homin í
gamalkunnum þríhymingi ástarinnar. Uppgjör
vinanna tveggja er fremur dapurlegt. Orri sem
María hefur hafnað í skiptum fyrir Axel, nauðg-
ar henni og í hefndarkasti kveikir Axel í felustað
Orra, gömlu húsi við höfnina, og ætlar sér hálft
í hvom að brenna Orra þar inni. Litlu munar að
það takist því Orra er bjargað nær dauða en lífi
úr bálinu. Hann verður aldrei samur eftir þenn-
an atburð, lokast inni í sjálfum sér og líkist mest
svefngengli, sinnu- og hirðulaus um umhverfi
sitt. Axel íféttir ekki af afdrifum hans fyrr en
fimmtíu ámm síðar þar sem hann hafði farið
burt úr plássinu strax eftir bmnann. En upp frá
því tekur hann að heimsækja Orra reglulega á
stofnunina þar sem hann dvelst.
Sögumenn
Þeir félagar rifja upp þennan harmleik ævi sinn-
ar á nokkuð ólíkan hátt og sá munur speglast
glöggt í sjónarhomunum. Orri segir frá í fyrstu
persónu en frá Axel er sagt í þriðju persónu.
Sjónarhom Orra er hið hefðbundna sjónarhom
endurminninganna. Það er klofið í þann Orra
sem upplifði atburðina og þann sem segir ffá
þeim síðar. Þessi tvískinnungur gerir Orra kleift
að slá saman tímaskeiðum, stökkva frá nútíð
yfir í fortíð og aftur til baka. Jafríframt má líta
á hana sem táknmynd tilveru hans og sálarlífs;
þau tvö hom sem sjálfsmynd hans skiptist í.
Hann er seinþroska; tíu ára bam í fullorðnum
líkama. Þegar hann hefur frásögn sína er tuttugu
og þriggja ára gloppa í lífi hans. Hann er þá á
leið á sjúkrahús þar sem gera á að sárum hans
eftir að hann hefur brennt sig á sjóðandi vatni.
Hann vaknar af löngum dvala og man einungis
eftir sér sem þeim Orra er lenti í bmnanum. A
hinn bóginn er hann að vakna til vitundar um
lífið í kring um sig og skynjar að hann hefur
breyst. Sú mynd sem hann gerði af sjálfum sér
fyrir tuttugu og þremur árum er ekki sú sem
hann hefúr núna fyrir framan sig. Hann strýkur
af sjúkrahúsinu og ranglar um bæinn og niður á
höfn. Þar slæst hann í hóp drukkinna sjómanna
sem taka hann með sér um borð í togara sem
lætur úr höfn með Orra innanborðs. Þetta strok
hans kemur róti á reglubundin samskipti hans
og Axels sem falist hafa í mánaðarlegri sunnu-
dagsheimsókn Axels á stofnunina. Axel er er
nú neyddur til að horfast í augu við fortíðina.
Öfugt við Orra er hann því ekki látinn rifja
upp fortíð sína. I stað þess er sjónarhomið fært
aftur í tíma og greint frá atburðunum eins og
þeir gerðust fyrir tuttugu og þremur árum, óháð
því sem hefur átt sér stað í millitíðinni. Kristján
nýtir þennan möguleika þriðju persónu sögu-
mannsins mjög vel. Hann fléttarendurlitið sam-
an við aðalfrásögnina og skapar með þessum
hætti mótvægi við frásögn Orra. A milli tveggja
ólíkra sjónarhoma þeirra félaga myndast
spenna sem felst í mismunandi túlkun þeirra á
veruleikanum, spenna sem mögnuð er með
hinni framandlegu sýn Orra á umhverfið.
Stíll og myndmál
Þó verkið sé raunsætt fellur Kristján ekki í þá
gryfju að gleyma módemismanum. Mörgum
nýraunsæju höfundanna reyndist á sínum tíma
erfitt að muna að forsprakkar módemisma í
sagnagerð byltu flestu sem hægt er að bylta á
því sviði og skrifuðu því verk sem einkennast
af þessari gleymsku. Bygging Minninga elds
ber hins vegar góðu minni höfundar vitni. Hún
100
TMM 1990:3