Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Blaðsíða 107

inna alda. Mér þykir ólíkt skemmtilegra að lesa
vitnisburð Jóns Kolbeinssonar um morðið á
Látrum árið 1746 en endursögn Þórunnar á
orðum hans, auk þess sem hún beitir endur-
tekningu til að vekja bókmenntalegan hroll.
Þórunn segir: ,Jón sá blóð þrengja sér í gegn,
frá andliti aftur á hnakka —- sá blóðdropa falla
í grjótið á malarkambinum.“ (176) Lýsing Jóns
er látlausari, en svipmeiri: „segist séð hafa þrjá
blóðdropa hægra megin falla frá andliti til
hnakka Sigríðar, sem legið hafi upp í loft, hafi
þessir dropar runnið af höfðinu, undir trafinu
sem höfuðið var með sveipað, ofan í grjótið.“4
Það er miklu nær að veita heimildum varfæma
og hógværa athygli en að hendast um hæðir
með hrópum og köllum, sem Þórunn gerir alltof
oft í bók sinni.
Ekki er síður leitt að aldrei skuli sýnd ein
einasta setning úr afar fróðlegum og greinilega
sprenghlægilegum handritum séra Snorra eða
þá ritum tengdaföður hans og sonar, Sjónarspili
séra Einars (298-306) og Draumabók séra
Bjöms (263-64). Allt er endursögn með orðum
Þómnnar, þreytandi upptalning á skringileg-
heitum. Fyrir vikið felur bókin ekki í sér sam-
ræður sagnfræðings og fortíðar í viðurvist
lesanda, heldur er hún eintal höfundar yfir les-
anda. Það gerir aðeins illt verra að stöðugt er
verið að sletta dönskuskotinni íslensku frá 18.
öld, svona líkt og í þykjustunni í staðinn fyrir
orðréttar tilvitnanir. Slettunum er vafalítið ætl-
að að gefa lit og bragð, en þær brengla frá-
sögnina. Sögnin „að brúka“ gefur kannski auga
leið (32,86, 113, 181 og 303), en önnur orð em
torskilin þeim sem ekki em vel að sér í dönsku:
„testamentera“ (35), „suspendera" (53), „yfir-
bevísingar“, „burtdrífast" og „umvendast“ (61),
„útverka“ og „hasta sér“ (200) og „tilfréttast"
(254), svo einhver dæmi séu nefnd. Hér gleym-
ist hagur lesandans og dálæti Þómnnar á orðinu
„innbyggjarar“ jaðrar við að vera móðgun. Það
kemur fyrir að minnsta kosti 25 sinnum í bók-
inni (22, 35, 38, 40, 41, 53, 84, 92, 110, 162,
168, 200, 204, 212, 231, 232, 242, 255, 260,
264, 267, 295, 310 og síðast en ekki síst 327
tvisvar). Eðlilegri orð líkt og „innfæddir" og
„landsmenn" koma örsjaldan fyrir, en „íbúar“
aldrei.
Skáldskaparþrá
Viðleitni Þómnnar til að fá lesandann í för með
sér leiðir hana til að setja á svið atburði úr lífí
Snorra og samtíðarmanna hans. Oft tekst henni
mjög vel til. Dæmi um heppnuð atriði em koma
Harboes til Vatnsfjarðar og Ólafs biskups Gísla-
sonar í Aðalvík (166-69 og 182-84), sem og
það þegar Þómnn lætur Snorra lesa bækur á
borð við Vídalínspostillu (40, 44). Þá em lýs-
ingar á skírn Snorra og greftmn móður hans
haganlega unnar (26 og 62). Loks má nefna
ágæt atriði sem Þórunn skrifar og heimildir em
aðeins til um frá eldri eða yngri tíma, líkt og ferð
skólapilta í Skálholt (52). Tilraunir til að gæða
frásögn lífi með því að hefja atburði upp sem
stórviðburði, að hætti Guðmundar Kambans í
Skálholti, eru aftur á móti misheppnaðar: „Allir
vita þegar biskup deyr.“ (38) „Frétt flýgur hátt
þetta síðsumar sem biskup ríður vestur. Heyra
má háværan orðasveim um óreglu og drykkju-
skap landfógeta." (181) Aðrar senur em enn
síðri og þar kemur að skáldskapargáfunni. Ekki
fer á milli mála að sú gáfa er Þómnni gefin, en
annar vettvangur væri heppilegri. Hún gimist
„að vekja tilfinningu lesenda fyrir horfnu
skeiði.“ (13) Það er göfugt og eðlilegt markmið
í allri sagnfræði, en ég dreg í efa að skáldskapar-
ívaf sé rétta meðalið. Sumt sleppur fyrir hom,
til að mynda geðug lýsing á mögulegri ferð
Snorra til Reykjavíkur og Bessastaða vorið
1723 (39—41). Skáldlegar setningar sem þar
gefur að líta segja hins vegar ekki neitt: „Há-
sumarsólin lýsir upp flóann þar sem skýin
skyggja ekki hafflötinn. Sólin fetar drjúgan spöl
á meðan Borgfirðingar sigla frá Skipaskaga að
Seltjamamesi. Segl úr fíngerðum ullardúk
hjálpar til og stöku sinnum sker skugginn af
seglinu silfraðar öldumar.“ (39) Setningar sem
geta sagt mikið í skáldskap verða hjákátlegar í
sagnfræði: „Undiralda er í vitundinni og gangan
slær ólgunni takt.“ (40) í sagnfræðiriti kemur
TMM 1990:3
105