Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Side 107

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1990, Side 107
inna alda. Mér þykir ólíkt skemmtilegra að lesa vitnisburð Jóns Kolbeinssonar um morðið á Látrum árið 1746 en endursögn Þórunnar á orðum hans, auk þess sem hún beitir endur- tekningu til að vekja bókmenntalegan hroll. Þórunn segir: ,Jón sá blóð þrengja sér í gegn, frá andliti aftur á hnakka —- sá blóðdropa falla í grjótið á malarkambinum.“ (176) Lýsing Jóns er látlausari, en svipmeiri: „segist séð hafa þrjá blóðdropa hægra megin falla frá andliti til hnakka Sigríðar, sem legið hafi upp í loft, hafi þessir dropar runnið af höfðinu, undir trafinu sem höfuðið var með sveipað, ofan í grjótið.“4 Það er miklu nær að veita heimildum varfæma og hógværa athygli en að hendast um hæðir með hrópum og köllum, sem Þórunn gerir alltof oft í bók sinni. Ekki er síður leitt að aldrei skuli sýnd ein einasta setning úr afar fróðlegum og greinilega sprenghlægilegum handritum séra Snorra eða þá ritum tengdaföður hans og sonar, Sjónarspili séra Einars (298-306) og Draumabók séra Bjöms (263-64). Allt er endursögn með orðum Þómnnar, þreytandi upptalning á skringileg- heitum. Fyrir vikið felur bókin ekki í sér sam- ræður sagnfræðings og fortíðar í viðurvist lesanda, heldur er hún eintal höfundar yfir les- anda. Það gerir aðeins illt verra að stöðugt er verið að sletta dönskuskotinni íslensku frá 18. öld, svona líkt og í þykjustunni í staðinn fyrir orðréttar tilvitnanir. Slettunum er vafalítið ætl- að að gefa lit og bragð, en þær brengla frá- sögnina. Sögnin „að brúka“ gefur kannski auga leið (32,86, 113, 181 og 303), en önnur orð em torskilin þeim sem ekki em vel að sér í dönsku: „testamentera“ (35), „suspendera" (53), „yfir- bevísingar“, „burtdrífast" og „umvendast“ (61), „útverka“ og „hasta sér“ (200) og „tilfréttast" (254), svo einhver dæmi séu nefnd. Hér gleym- ist hagur lesandans og dálæti Þómnnar á orðinu „innbyggjarar“ jaðrar við að vera móðgun. Það kemur fyrir að minnsta kosti 25 sinnum í bók- inni (22, 35, 38, 40, 41, 53, 84, 92, 110, 162, 168, 200, 204, 212, 231, 232, 242, 255, 260, 264, 267, 295, 310 og síðast en ekki síst 327 tvisvar). Eðlilegri orð líkt og „innfæddir" og „landsmenn" koma örsjaldan fyrir, en „íbúar“ aldrei. Skáldskaparþrá Viðleitni Þómnnar til að fá lesandann í för með sér leiðir hana til að setja á svið atburði úr lífí Snorra og samtíðarmanna hans. Oft tekst henni mjög vel til. Dæmi um heppnuð atriði em koma Harboes til Vatnsfjarðar og Ólafs biskups Gísla- sonar í Aðalvík (166-69 og 182-84), sem og það þegar Þómnn lætur Snorra lesa bækur á borð við Vídalínspostillu (40, 44). Þá em lýs- ingar á skírn Snorra og greftmn móður hans haganlega unnar (26 og 62). Loks má nefna ágæt atriði sem Þórunn skrifar og heimildir em aðeins til um frá eldri eða yngri tíma, líkt og ferð skólapilta í Skálholt (52). Tilraunir til að gæða frásögn lífi með því að hefja atburði upp sem stórviðburði, að hætti Guðmundar Kambans í Skálholti, eru aftur á móti misheppnaðar: „Allir vita þegar biskup deyr.“ (38) „Frétt flýgur hátt þetta síðsumar sem biskup ríður vestur. Heyra má háværan orðasveim um óreglu og drykkju- skap landfógeta." (181) Aðrar senur em enn síðri og þar kemur að skáldskapargáfunni. Ekki fer á milli mála að sú gáfa er Þómnni gefin, en annar vettvangur væri heppilegri. Hún gimist „að vekja tilfinningu lesenda fyrir horfnu skeiði.“ (13) Það er göfugt og eðlilegt markmið í allri sagnfræði, en ég dreg í efa að skáldskapar- ívaf sé rétta meðalið. Sumt sleppur fyrir hom, til að mynda geðug lýsing á mögulegri ferð Snorra til Reykjavíkur og Bessastaða vorið 1723 (39—41). Skáldlegar setningar sem þar gefur að líta segja hins vegar ekki neitt: „Há- sumarsólin lýsir upp flóann þar sem skýin skyggja ekki hafflötinn. Sólin fetar drjúgan spöl á meðan Borgfirðingar sigla frá Skipaskaga að Seltjamamesi. Segl úr fíngerðum ullardúk hjálpar til og stöku sinnum sker skugginn af seglinu silfraðar öldumar.“ (39) Setningar sem geta sagt mikið í skáldskap verða hjákátlegar í sagnfræði: „Undiralda er í vitundinni og gangan slær ólgunni takt.“ (40) í sagnfræðiriti kemur TMM 1990:3 105
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.