Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Side 40

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Side 40
Þessi hugleiðing minnir á málatilbúnað Platons í Ríkinu að því er varðar þá skoðun að skáldskapur sé fjarri sanni (sbr. Ríkið 598b, 377e). Og ekki kemur Platon síður upp í hugann þegar Níels ræðir um það í framhaldinu að skáld sem nokkuð megnar, [verði] þeim mun skaðlegra en aðrir, er vont stifta í samlífi og hjartalagi annara persóna, að þeir gera það ekki nema rneðan þeir lifa, skáldið kannske mest þegar höndin, sem skrifaði skaðleg en gáfuleg skáldskaparverk, er að dufti orðin. Jafnvel hefi eg heyrt þá menn tala, sem allt þetta hafa sæmt og látið undir eins af sér heyra, að binda skáldið við sannleika sé rétt að banna því að vera skáld. Skáldið hefur meiri áhrif og axlar þess vegna meiri ábyrgð en aðrir, ef marka má orð Níelsar. Enn kallast hann á við forna skáldskaparfræði þegar hann byggir málsvörn sína fyrir „lygi“ skáldanna á því að líkingasögur Krists eru engin historía [þ.e.a.s. sannleikur], svo víst er líka hitt, að diktunarsmíðar skáldsins geta innihaldið og útþrykkt sannleika með miklum krafti, ef hann er sannleiksvinur sem stundar það.(29) Þessi málsvörn skáldskapar byggir semsagt á kenningunni um allegórískan eða yfirfærðan túlkunarmáta. Annars vegar ber Níels blak af skáldskapnum með því að skírskota til kristni þar sem hann segir að meira að segja Kristur hafi notað líkingar, hins vegar með því að lygi eða diktur geti flutt djúpan (allegórískan) sannleika — lygin sé því ekki réttnefnd lygi. En á fyrri öldum vörðu menn einmitt ótrúverðugar frásagnir Biblíunnar með líkum rök- semdum: þær „útþrykktu sannleika“ þótt þær væru „diktunarsmíði“. Og sumir létu svipaða málsvörn gilda fyrir alla hina fögru lygi skáldskaparins.6 Annað atriði úr sömu ritgerð sem vert er að gaumgæfa er tilraun Níelsar til að skilgreina eðli skáldskapar. Hann tekur fram að ekki sé rétt að kalla það allt skáldskap sem er í bundnu máli og endurtekur hann þar nokkurn veginn orð Aristótelesar úr upphafi Skáldskaparfrœðinnar: „einbert hendingasmíði gjörir engan skáld,“ segir Níels (31 ).7 Til að verk geti kallast skáldskapur þarf að vera í því hugsun, að dómi hans, það þarf að sjást að höfundurinn hafi „eitthvað lítilsháttar hugsað um lífsins reynslu, manneskju samlífi, dyggðir og lesti, ýmisleg sálarefni og eitt eða annað, sem þar að lýtur“ (s.st.). Þá má skilja að Níels telur gott skáldverk vitna urn „skáldgáfu, [skáldlegt] orðaval, samlíkingar og vel valdar hugmyndir máttu skipta tónum eftir efni, skemmta, hræra og lífga“ (32). Formúlan „skemmta, hræra og lífga“ minnir á kennisetningar Rómverja (Cicero o.fl.) um „skyldur mælskumannsins“, J 38 TMM 1994:3
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.