Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 92

og það eru ekki höfðingjarnir sem vinna sigur að lokum heldur hinir smáu,
hin seigdrepandi alþýða sem allt lifir af.
Einkennilegasta samsvörunin felst þó í sögulokum bókanna. Þegar Fróði
hefur ferðast yfir allan heiminn, inn í sjálft myrkralandið og sjálft fjall
Saurons, lifað af ótal hættur og hörmungar sem hefðu bugað flesta aðra og
stendur með pálmann í höndunum gefiir hann frá sér sigurinn, rétt eins og
skáldið sem víða hefur farið og margan vegið er búið að gleyma drápu sinni
um Ólaf konung í sögulok. Hinn mesti sigur getur leitt af sér ósigur en í þeim
ósigri felst hinn mesti sigur.
Hobbitinn og friðarkóngurinn
Meginstef Hringadróttinssögu eru vald, stríð og tungumál og kristallast öll
stefin í hringnum eina. Hann gæti vel átt heima í nútímahrollvekju, er
sakleysislegur hlutur sem virðist fyrst og fremst nýtast til góðra verka. En ef
hann er ofnotaður og menn taka að girnast hann nær hann tökum á þeim
eins og fíkniefni nútímans. Þeir missa form, mál, sjálfstæðan vilja og að
lokum einstaklingseðli sitt. Um það er Gollum hryllilegt dæmi. Hluturinn
nær tökum á gæslumanni sínum og snýr við hefðbundnu sambandi eignar
og eiganda. Því sá sem hefur hann undir höndum hverju sinni er ekki
raunverulegur stjórnandi hans heldur sjálfur Myrkradrottinn. Hringurinn
er hluti Saurons og því hlutgerving hins illa. Um leið er hann tákn valdsins
sem er í eðli sínu illt og spillandi. Einum þræði spinnur Hringadróttinssaga
því við fullyrðingu Acton lávarðar: „Hætt er við að vald spilli mönnum og
algjört vald spillir algjörlega.“10
Stríðið í Hringadróttinssögu milli Hringadróttins og þeirra sem rísa upp
gegn honum á sér samsvörun í stríði Fróða við hringinn. Fróði er eins konar
minni heimur (microcosmos) sögunnar. Hann er nútímamaðurinn í sög-
unni: Smár í stórum heimi, fullur vanmáttar og öryggisleysis en styrkur hans
á hættustund felst í smæð hans og ríkri siðferðiskennd. Megineinkenni Fróða
er sterkt séreðli sem er meginþáttur vitundar nútímamannsins. Hann er
öðruvísi en aðrir hobbitar í útliti jafnt sem innræti, íhugull, alvarlegur,
eirðarlaus og á enga nána fjölskyldu, bara vini sem fylgja honum gegnum
þykkt og þunnt. Fróði er eigi að síður oftast einn og lesandinn fýlgir honum
og deilir einmanakennd hans, vanmætti og sivaxandi kvíða sem verður að
nagandi ótta og loks að örvæntingu.
Hringurinn freistar Fróða mjög í fýrstu og hann setur hann nokkrum
sinnum á sig í upphafi leiðangurs síns en síðan ekki fyrr en í Hryðju (Mount
Doom). Hringurinn verður honum byrði og nær smárn saman tökum á
honum, rétt eins og fíkniefni hertaka þá sem þeirra neyta. Það sem bjargar

90
TMM 1994:3