Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Page 110

Til þess verður bæði að setja þær inn í
vítt samhengi — samhengi bókmennta-
greinar og tímabils og svo „samhengið í
íslenskum bókmenntum“, hvernig sem
því kann að vera háttað, — og einnig að
fjalla um hvert verk út af íyrir sig, eða
a.m.k. þau sem talin eru verðskulda slíka
umfjöllun, þótt það verði í einhverju
afbrigði „upptalningastíls“.
Ekki verður annað sagt en tvö fyrstu
bindi Islenskrar bókmenntasögu gegni
þessu hlutverki með sóma, og þar er
margt að finna sem fengur er í. Þar sem
tímabilið sem þau fjalla um spannar upp
undir níu aldir eða svo, hafa margir
fræðimenn lagt hönd á plóg, og hafa þeir
skipt þannig með sér verkum, að Vé-
steinn Ólason, sem er ritstjóri alls verks-
ins, fjallar um skáldskap miðalda og
Islendingasögur, Guðrún Nordal tekur
til meðferðar Sturlungu, Sverrir Tómas-
son skrifar um sagnaritun á miðöldum,
ffæðirit alls konar, bæði þýdd og ffum-
samin, og trúarbókmenntir í lausu máli,
Torfi Túlinius gefur yfirlit yfir fornald-
arsögur og riddarasögur, og síðan tekur
Böðvar Guðmundsson við og segir frá
bókmenntum af öllu tagi frá siðaskipta-
tímanum og fram til miðrar 18. aldar.
Krossgátur verða lifandi
Höfundarnir hafa allir unnið verk sitt
mjög vel, og er ástæðulaust og yrði auk
þess allt of langt mál að reyna að gera
grein fyrir þætti hvers og eins. Þess í stað
verður látið nægja að líta á það sem
undirrituðum fannst einkum nýstár-
legt. Má þar fyrst telja gagnmerkan kafla
um dróttkvæði. Þetta er einn erfiðasti
hluti fornbókmenntasögunnar, þar sem
fjölmargir lesendur fornsagna eru lík-
legir til þess að gefast upp á vísunum
eftir stutta tilraun og kveða upp þann
úrskurð að þetta séu steindauðar bók-
menntir, einhvers konar tilgangslausar
krossgátur og ekki á neinn hátt erindi
sem erfiði að reyna að komast í gegnum
þær. En höfundi tekst að setja fram í
mjög skýru máli þá hugsun sem er að
baki hinni sérkennilegu málsbeitingu
hirðskáldanna og sýna mönnum hvert
þeir eigi að beina sjónum sínum og
hvernig hægt sé að vega og meta hin
einstöku verk. Má mikið vera, ef þessar
skýringar eiga ekki eftir að opna ein-
hverjum nýja leið að þessari óvenjulegu
orðsins Iist.
Með því að tengja saman fornaldar-
sögur og riddarasögur, sem menn hafa
hingað til gjarnan flokkað sér, er einnig
nýju ljósi varpað á þessar bókmennta-
greinar. Það kemur sem sé í ljós, að
þarna er um að ræða sérstakan straum í
bókmenntasögunni: fyrst koma ffam á
sjónarsviðið elstu fornaldarsögurnar, í
nánum tengslum við Eddukvæði og
forna sagnahefð, síðan eru riddarasögur
þýddar úr fornfrönsku og loks blandast
þetta tvennt og upp kemur „íslenska
rómansan“, þ.e.a.s. yngri fornaldarsög-
ur og frumsamdar riddarasögur, sem
eru af svipaðri formgerð þótt ýmislegt
greini þær að. Þetta verður loks ein lang-
lífasta bókmenntagreinin á íslandi, „af-
þreyingarbókmenntir11 sem halda vin-
sældum sínum öldum saman, og eiga
skilið fulla athygli þess vegna, þó ekki
væri neitt annað.
Loks er það nytsamleg nýjung að gera
fræðiritum miðaldanna eins góð skil og
hér er gert og draga fram í dagsljósið hve
nátengd þau eru samtímalærdómi evr-
ópskum. Þá kemur glöggt fram hversu
vel Norðurlandabúar fylgdust með því
sem var að gerast á meginlandinu bæði
í guðfræði og vísindum alls konar, og
létu sér ekki nægja að þýða heldur unnu
einnig frumlega úr vísindunum. 1 þess-
ari grein bókmenntanna er vitanlega
erfitt að greina milli hlutar Islendinga og
Norðmanna, en sú skynsamlega stefna
108
TMM 1994:3
J