Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Blaðsíða 19

Þórunn Valdimarsdóttir
Dyggðirnar sjö
að fornu og nýju
Tilraun til að skýra þróun dyggðanna
Samkvæmt könnun Gallups á nútímadyggðum hafa dyggðirnar sjö sem
krýna íslensku þjóðina nú mismikið fylgi. Heiðarleikinn er sterkastur allra
dyggða á íslandi samtímans og var ansi sterk dyggð hér þegar á þjóðveldis-
öld.
Heiðarleiki eða rétt hegðun í félagslegu samhengi er rauði þráðurinn í
Islendingasögunum. Samfélag landnámsmanna af ólíkum uppruna gerði
heiðarleika afar mikilvæga dyggð hér fyrstu aldirnar. Skýringin á því hvernig
dyggðir breyttust ffá landnámsöld til nútíma hlýtur að liggja í því hversu vel
eða illa norrænan og kristnin féllu saman. Heiðarleikinn var sterk dyggð
bæði í fornnorræna hugmyndakerfinu og því kristna. Heiðarleiki stendur
utan við bæði lög og siðaboðskap, nær til ýmissa þátta sem lög ná ekki yfir og
getur gengið þvert á mannanna lög eins og réttlæti kristninnar. Ekkert í
kristninni rakst á fornt ídeal heiðarleikans svo hann frekar efldist en hitt. I
þjóðffelsisbaráttunni var heiðarleiki líka miðlægur. Það er því ekki að furða
að heiðarleikinn sé svo sterk dyggð enn í dag. Er sú dyggð sem var samanlagt
sterkust á þjóðveldisöld og kristnum arfi ekki einmitt heiðarleikinn?
Þegar hugmyndakerfum norrænunnar og kristninnar laust saman breytt-
ust á sama hátt þær norrænu dyggðir sem gengu þvert gegn kristninni. Ald-
irnar liðu og hugmyndirnar héldu áfram að þróast. Allir heyrðu guðsorðið á
síðari öldum en færri lásu fornritin. Síðustu öldina opnaðist hugmynda-
heimurinn gagnvart umheiminum og endapunktur dyggðanna er sú vit-
neskja sem við höfum frá Gallup.
Nýr dyggðaskjöldur Gallups gegn óreiðu heimsins
Það er mér sönn ánægja að geta huggað lesandann með því að veröldin hefur
lítið breyst. Samtímamenn íslenskir halla sér enn að næstum því sömu
dyggðum og kristnir módelmenn Evrópu gerðu gegnum aldirnar. Nútíma-
dyggðirnar sem íslendingar gáfu upp í skoðanakönnun Gallups eru náskyld-
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
17