Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Síða 49

DYGÐIR ÍSLENDINGA
finnast ætti þeirra að hafa orðið vart helst um leið og hópurinn myndaðist
sem slíkur, eða þegar við landnám. Ég ætla því fyrst að skyggnast eins langt
aftur í aldir og hægt er og athuga hverju erlendir menn, aðallega þeir mið-
aldamenn sem skrifuðu um fsland á latínu, héldu fr am um ágæti íslendinga.
Síðan ætla ég að fylgja þeirri hugmynd í gegnum söguna, og fjalla meðal ann-
ars um margs konar íslandslýsingar og kynningarrit um landið, bæði eftir
íslendinga og útlenda menn, sem þá verða látnar gilda sem eins konar fornar
Gallup-skoðanakannanir. Þó mun ég reyna að leggja mesta áherslu á það
sem verr er þekkt, annað hvort vegna þess að það liggur fyrir ofan eða fyrir
neðan þær íslensku bókmenntir, sem þótt hafa verðar mestrar athygli, og
einbeita mér einkum að latínuritum um og eftir íslendinga, auk þess sem ég
mun minnast á lággróður íslenskra bókmennta eins og til dæmis lygisögur
og rímur. Önnur ástæða fyrir því að ég mun ekki fjalla hér um megin-
straumana í íslenskri bókmenntasögu er sú að ég er ekki menntaður í þeirri
grein heldur í klassískum bókmenntum suðrænum. Af þessum sökum bið ég
lesandann að sýna mér þolinmæði, ef viðvaningsbragur er á þessu yfirliti, og
hafa í huga að tilgangurinn er aðeins að fá einhverja sýn á dygðir fslendinga,
en ekki að endurskrifa íslenska bókmenntasögu.
Eiginverk íslendinga frá landnámi
Elsta heimildin um dygðir fslendinga sem þjóðar eða hóps er verk Adams frá
Bremen (d. 1085), Gesta hammaburgensis ecclesiæpontificum, eða Saga erki-
biskupa Hamborgar, en þar er meðal annars sagt frá ísleifi Gissurarsyni,
fyrsta íslenska biskupnum hér, vígslu hans í Bremen árið 1055 og bréfi sem
hann tók með sér til íslands frá Aðalberti erkibiskupi, en hin nýstofnaða ís-
lenska kirkja heyrði undir stól hans. Adam segir íslendinga fátækt fólk sem
veki ekki öfund hjá neinum og lifi í heilagri einfeldni. Eftir að það hafi tekið
kristni sé það jafnvel ennþá sælla, þótt áður en þetta gerðist hafi íslendingar,
samkvæmt einslags náttúrulögmáli, lifað í allgóðu samræmi við kristnina.
íslendingar hafa til að bera marga góða kosti, segir Adam ennfremur, eink-
um kærleika, svo þeir halda alla hluti sameiginlega jafnt fyrir aðkomumenn
sem infædda. Á spássíu segir svo að íslendingar hafi engan kóng, aðeins lögin
séu þeirra kóngur. í meginmáli segir hins vegar að þeir virði biskup sinn eins
og kóng og hlýði honum í hverju sem hann ákveður í samræmi við guð, ritn-
inguna og hefðir annarra þjóða.10 Svo virðist sem einhver vitneskja hafi
borist til Adams ff á ísleifi biskupi um stjórnarfar og lagahefð hér á landi, svo
og um það mikilvæga hlutverk sem biskupinn ætlaði sér og kristinni kirkju í
konunglausu landi.
Aðra merka heimild um dygðir fslendinga er að finna í verki norsks
47
TMM 2000:2
www.malogmenning.is