Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Qupperneq 50

GOTTSKÁLK ÞÖRJENSSON
munks sem heitir uppá latínu Theodricus monachus, en hefur annað hvort
kallast Þórir eða Þjóðrekr munkr á norrænu, Historia de antiquitate regum
Norvagensium, eða Saga fornra konunga Noregs, sem skrifuð var í kringum
1180 á valdatíð Eysteins Erlendssonar erkibiskups í Niðarósi (1161-1188). I
upphafi formála segir Theodricus að hann hafi skráð sögu Noregskonunga
„samkvæmt því sem við höfum getað skynsamlega spurt hjá þeim sem eink-
um eru álitnir halda minningu þeirra á lofti, og við köllum á okkar máli
íslendinga, en þeir eru sífellt að rannsaka þetta efhi sem kemur margoft fyrir
í fornum lofkvæðum þeirra“ (prout sagaciter perquirere potuimus ab eis,
penes quos horum memoria præcipue vigere creditur, quos nos Islendinga
vocamus, qui hæc in suis antiquis carminibus percelebrata recolunt). í fyrsta
kafla slær hann aft ur á sama streng er hann færir þau rök fyrir réttmæti ártals
í ritinu að hann hafi það eftir þeim mönnum sem kallaðir eru íslendingar
„sem menn eru, án nokkurs vafa, sammála um að hafi alltaf verið öllum nor-
rænum þjóðum bæði fróðari og fróðleiksfusari í þess háttar“ (quos constat
sine ulla dubitationepræ omnibus aquilonaribuspopulis in hujusmodi semper
et peritiores et curiosiores extitisse). Enn vísar Theodricus, í 13. kapítula, til
íslendinga sem „þeirra er helst er hægt að trúa í þess háttar málum [þ.e. í
sagnfræði]“ (quibus maximein hujus modi credendum est). Hins vegar virðist
hann ekki finna sömu dygðir hjá löndum sínum Norðmönnum og kallar
Noreg „það land sem aldrei hefur nokkur tíma átt höfúnd er skrásetti forna
atburði" (illa terra, ubi nullus antiquitatum unquam scriptorfuerit).11
Um svipað leyti og múnkurinn Theodricus var að skrifa sögu Noregskon-
unga, fékkst danskur maður við að rita Brevis historia regum Danie, eða
Söguágrip af Danakonungum, sem skrifað var á latínu um 1185. Sá kallar sig
Sveno Aggonis filius, sem á nútíma dönsku útleggst sem Sven Aggesen. í for-
málanum að söguágripi sínu segist Sveno „stynja þungan daglega yfir þeirri
tilhugsun að mikil afrek danskra konunga og prinsa verði eilífri þögn að
bráð“ (diurnis suspiraui gemitibus, nostrorum regum seuprincipum imman-
issima gesta eterno deputari silentio), ef hann varðveiti þau ekki með því að
skrá þau á bók. í fyrsta kafla segist hann hafa komist að því að fyrsti Dana-
kóngurinn hafi heitið Skjöldur (Skiold Danis didici prefuisse), en það sem
hann færir þessu til sanninda er að „eftir honum hafi í upphafi konungarnir
verið kallaðir Skjöldungar í íslenskum kvæðum“ (a quo primum modis
Hislandensibus Skioldunger sunt reges nuncupati).12
í lok tólftu aldar eða byrjun þeirrar þrettándu, það er að segja áður en
Anders Sunesen lét af erkibiskupsembætti í Lundi árið 1222, skrifaði annar
danskur latínumaður, ffábærlega vel lærður, að nafni Saxo Grammaticus,
eða Saxi málspaki eins og sumir íslendingar kalla hann, miklu viðameira rit
en hinir tveir ofannefndu höfundar. Þetta var Gesta Danorum, eða Danasaga,
48
www.malogmenning.is
TMM 2000:2