Bókasafnið - 01.06.2014, Side 8

Bókasafnið 38. árg. 2014
8
﴾t.d. ﴾Webster, 2010 ﴾1995﴿﴿, þótt kenning Abbotts hafi
ekki verið notuð við greininguna.
2.1 .1 Kenning Abbotts um kerfi fagstétta
Samkvæmt kenningu Abbotts mynda fagstéttir kerfi
þar sem hver fagstétt ræður yfir óðali ﴾jurisdiction﴿, sem
er yfirráða­ eða áhrifasvæði hennar. Abbott færði rök
fyrir því að störf og hlutverk fagstétta breyttust stöðugt,
það hefði smám saman áhrif á tengsl þeirra, og tengslin
hefðu áhrif á þróun fagstéttanna. Sumar breytingar eiga
upptök sín utan óðals fagstéttar, svo sem tæknilegar og
stjórnmálalegar breytingar og þær sem félagsleg öfl
valda, en aðrar innan óðals fagstéttar. Breytingarnar
hefjast með röskun á ríkjandi stöðu, átök skapast um
yfirráð óðals, uppstokkun fyrra skipulags á sér stað og í
kjölfarið kemst á jafnvægi. Til þess að tryggja yfirráð sín
yfir óðali og verjast innrásum annarra stétta tryggja fag­
stéttir sér forgang að störfum innan óðalsins með því að
stofna fagfélög og fagtímarit, þróa og gefa út handbækur
og önnur grundvallarrit á fagsviðinu, stjórna menntun og
nýliðun fagfólks ﴾ráða jafnvel hverjir fái að mennta sig í
faginu﴿, samþykkja siðareglur, skipuleggja menntun
undirstéttar og koma sér upp lögvernduðu starfi ﴾sterkari
aðgerð﴿ eða starfsheiti ﴾veikari aðgerð﴿, sé þess nokkur
kostur ﴾Abbott, 1988, s. 1­95﴿. Bókasafns­ og upplýs­
ingafræðingur er til dæmis lögvarið starfsheiti. Einungis
þeir sem fullnægja tilteknum skilyrðum og fengið hafa
leyfisbréf mega nota það starfsheiti ﴾Lög um bókasafns­
fræðinga nr. 97/1984 með áorðnum breytingum
21/2001, 88/2008 og 26/2011﴿. Að hluta til er þróun fag­
stétta undir því komin hvernig þær stjórna aðgangi að
fagþekkingu og færni. Annars vegar er um að ræða
stjórn á aðgangi að tæknilegri færni, til dæmis að iðn­
þekkingu ﴾crafts﴿ og hins vegar stjórn á aðgangi að
óhlutstæðri ﴾afstrakt﴿ þekkingu, til dæmis þekkingu há­
skólamenntaðra fagstétta ﴾professions﴿. Öflugasta
vopnið í baráttunni við að halda yfirráðum sínum í óðali
og að vinna ný er að dómi Abbott það að búa yfir af­
strakt þekkingu sem nota má á víðum vettvangi við
lausn margs konar verkefna ﴾Abbott, 1988﴿.
Óðulum ná fagstéttir undir sig með tvennu móti.
Annars vegar koma þær að þeim ósetnum þegar um ný
eða yfirgefin óðul er að ræða. Hins vegar verða þær að
gera innrás og ná óðalinu á sitt vald, þegar um setin óð­
ul er að ræða. Ný óðul verða meðal annars til við til­
komu nýrrar tækni, jafnframt verða þá oft til nýjar
fagstéttir og gamlar fagstéttir aðgreinast í sérhæfðar
undirstéttir. Sem dæmi má nefna sérfræðinga í leitum í
rafrænum gagnasöfnum á níunda og tíunda áratug síð­
ustu aldar og kerfisbókasafnsfræðinga ﴾system librari­
ans﴿, sérhæfð störf sem sköpuðust við tölvuvæðingu
bókasafna. Gamlar fagstéttir geta líka sótt í ný óðul.
Annað hvort yfirgefa þær gamla óðalið sitt og tapa þar
yfirráðum, ef þær eru ekki nógu öflugar eða mannmarg­
ar til þess að halda yfirráðum í tveimur óðulum samtím­
is, eða stækka yfirráðasvæði sitt með því að bæta
yfirráðum yfir nýja óðalinu við yfirráðin yfir því gamla.
Ljóst er að miklu máli skiptir að skipuleggja varnir gegn
árásum annarra fagstétta í eigið óðal. Almenningsálitið
eða ímynd fagstéttar út á við getur einnig veitt henni að­
gang að eða jafnvel forræði yfir tilteknu óðali. Á sama
hátt og ný tækni getur skapað ný óðul geta gömul óðul
lagst af með tilkomu hennar. Auk þess sem að ofan er
talið lagði Abbott áherslu á að yfirráð yfir afstrakt ﴾óhlut­
stæðu﴿ þekkingarkerfi væri öflugasta vopnið í átökum
um yfirráð yfir óðulum ﴾Abbott, 1988, s. 1­95﴿.
Almenningsálitið eða ímynd fagstéttar út á við getur
einnig veitt henni aðgang að eða jafnvel forræði yfir
tilteknu óðali.
2.1 .2 Miðilskenning (medium theory) Meyrowitz
Meðal kenninga um byltingarkenndar breytingar er
miðilskenning ﴾medium theory﴿ Meyrowitz ﴾2001﴿. Sam­
kvæmt henni hefur tilkoma þriggja tegunda sam­
skiptamiðla, sem bættust við þá sem fyrir voru markað
þrjú meginmenningarskeið i sögu mannkyns. Skeið
munnlegrar miðlunar, sem markaðist af tilkomu tákn­
kerfis tungumáls og þróaðist í kjölfar breytinga á radd­
færum manna ﴾Deibert, 1998 ﴾1997﴿; Lieberman, 1977﴿.
Á því skeiði var þekking geymd huglægt. Skeið miðlunar
með ritlist ﴾jafnt handskrift sem prentun﴿, sem markaðist
af tilkomu táknkerfa til ritunar á áþreifanlegan miðil. Þau
voru í fyrstu myndtákn en síðar stafróf og annars konar
táknkerfi. Prentlistin jók framleiðslumöguleika á rituðu
máli gífurlega og hafði byltingarkennd áhrif ﴾De Vinne,
﴾n.d. ﴾1876﴿﴿; Eisenstein, 1997 ﴾1979﴿﴿. Þriðja skeiðið er
skeið rafrænnar miðlunar. Það markaðist af tilkomu
rafrænna miðla. Á því skeiði skiptir notkun nýs
táknkerfis, tvíundakótans ﴾aðrar gerðir kóta koma einnig
til greina﴿ höfumáli að dómi þeirrar er þetta ritar.
Viðfangsefni miðilskenningarinnar geta verið ein­
staklingar ﴾micro level﴿ jafnt sem þjóðmenning ﴾macro
level﴿. Þau snúast um hvernig viðbót nýs samskiptamið­
ils, sem bætist við þá sem fyrir voru, getur breytt þjóðfé­
lagsgerðinni varanlega að tilteknum skilyrðum
uppfylltum. Meðal skilyrðanna er að frá blautu barns­
beini sé notkun nýja miðilsins hluti af daglegu lífi alls al­
mennings, og að almennt hafi fólk greiðan aðgang að