Bókasafnið - 01.06.2014, Page 13

Bókasafnið 38. árg. 2014
1 3
til þess að bókasöfn hefðu glatað forráðum yfir þeim
auði sem fólgin væri í útgáfuritum. Starfsmenn þeirra
stjórnuðu ekki lengur kjarnaverkum fagsins við upp­
byggingu safnkosts, skipulagi hans og notkun. Aðilar ut­
an bókasafna tóku ákvarðanir sem áður voru teknar af
bókasafnsfræðingum við þau verk. Þessi þróun rýrði óð­
al bókasafnsfræðinga að dómi Carson ﴾2004, s. 54﴿.
Auk þess völdu notendur sjálfir það efni sem þeir kusu
að nota. Áhugavert væri að fylgja eftir vísbendingum um
að það breyti notkunarmynstri í þá veru að draga úr
Matteusaráhrifunum ﴾Matthew effect﴿ ﴾Stefanía Júlíus­
dóttir, 2013a﴿, sem fólgin eru í því að mest er vitnað til
þeirra höfunda sem mikið hefur þegar verið vitnað til
﴾Merton, 1968﴿.
Carson ﴾2004﴿ færði rök fyrir því að stöðlun á vinnu­
háttum bókasafnsfræðinga hefði orðið til þess að auð­
velt reyndist að taka tölvutæknina í notkun við miðlun
skráningarfærslna bókasafna sem í BNA höfðu verið
unnar miðlægt og samnýttar alla 20. öldina. Þeim var í
lok aldarinnar miðlað rafrænt í stað miðlunar á skrán­
ingarspjöldum sem áður voru notuð. Fljótlega varð
tækninotkun til þess að staðbundið lögðust sum störf í
bókasöfnum nánast alveg af og önnur alfarið. Það átti
við störf á kjarnasviðum uppbyggingar safnkosts, skrán­
ingu, flokkun og lyklun, og einnig leitir í rafrænum
gagnasöfnum, sem tilheyra sérsviði upplýsingaþjónustu.
Það síðasttalda gerðist um árþúsundamótin, þegar
hagsmunaaðilar utan bókasafna tóku að bjóða upp á
alhliða gagnasafnskerfi með aðgangi að þekkingu og
upplýsingum sem tóku mið af því að notendur þyrftu ekki
þjónustu bókasafna til þess að nálgast efnið heldur
gætu það sjálfir í sjálfsafgreiðslukerfum hvaðan sem var
﴾sjá til dæmis www.mdconsult.com﴿. Það rýrði óðal
bókasafnsfræðinga við staðbundin bókasafnastörf
verulega. Þar réðu gróðafyrirtækin ferðinni en ekki stétt
bókasafnsfræðinga ﴾Carson, 2004; Stefanía Júlíusdóttir,
2013a﴿.
4 Gagnasöfnun: aðferðir og fram-
kvæmd
Til þess að afla upplýsinga um þróun fagstétta á
rannsóknarsviðinu hér á landi voru gerðar tvær kannanir
á mannafla bókasafna og fjölda og gerð þjónustuein­
inga, sú fyrri árið 1989 og sú síðari árið 2001. Hún náði
einnig til skjalasafna. Niðurstöður veita upplýsingar um
breytingar á gerð mannafla á rannsóknarsviðinu með til­
liti til menntunar, aldurs og kyns, auk upplýsinga um
gerð þjónustueininga, landfræðilega dreifingu þeirra og
starfsfólks. Þegar fyrri könnunin var gerð hafði verið leit­
að leiða til þess að geta spáð fyrir um mannaflaþörf á
bókasöfnum beggja vegna Atlantshafsins, sem fyrr
greinir. Annars vegar var um að ræða aðferð King
Research ﴾1983﴿ sem byggir á notkun tölulegra upplýs­
inga sem meðal annars eru til hjá opinberum aðilum og
hins vegar viðmiðunarreglur Moore ﴾1986﴿. Viðmiðunar­
reglurnar hafa að geyma aðferð við öflun tölulegra
gagna og úrvinnslu þeirra til þess að spá hver
mannaflaþörf verði til skamms tíma. Auk þess gera
viðmiðunarreglur Moore ráð fyrir söfnun eigindlegra
upplýsinga með opnum spurningum. Þær voru notaðar í
þessari rannsókn vegna þess að tölulegar upplýsingar
sambærilegar við þær sem notaðar voru í King Researh
aðferðinni voru ekki til hér á landi. Þeim þurfti að safna,
þess vegna var aðferð Moore valin við framkvæmd
gagnasöfnunar og úrvinnslu gagna í þessum könnunum.
Einnig var gerð könnun á tegundum útgáfueininga,
sem birtu þekkingu hér á landi frá 1944 til 2001. Gögn
um útgáfurit hér á landi ﴾1944, 1969, 1979, 1989 og
2001﴿ voru fengin á rafrænu formi frá Landsbókasafni
Íslands – Háskólabókasafni. Þau voru greind annars
vegar sem markaðsrit, og hins vegar sem utanmarkaðs­
rit. Í þesari könnun voru „bibliometrískar“ aðferðir notað­
ar við gagnasöfnun og úrvinnslu. Þær eru fólgnar í
söfnun og greiningu tölulegra gagna upphaflega varð­
andi starfsemi og rekstur bókasafna ﴾Diodato, 1994;
Hertzel, 1987; Pritchard, 1969﴿. Á undanförnum árum
hefur þessi aðferð mikið verið notuð við greiningu á
heimildaskrám útgáfurita til þess að finna áhrifastuðul
﴾impact factor﴿ þeirra. Gögnin sem aflað var í þessum
könnunum voru megindleg ﴾Stefanía Júlíusdóttir,
2013a﴿.
4.1 Framkvæmd gagnasöfnunar um mannafla
og þjónustueiningar 1 989-2001
Könnun á mannafla og þjónustueiningum 1989 náði
til allra bókasafna sem vitað var um, stofnana sem lög­
um samkvæmt var skylt að bjóða upp á bókasafns­ og
upplýsingaþjónustu og aðila sem hlutu að þurfa á slíkri
þjónustu að halda vegna eðlis starfseminnar. Könnun­
areyðublöð voru póstsend til forstöðumanna bókasafna
og forstöðumanna þeirra stofnana, sem vegna laga­
ákvæða eða eðlis starfseminnar þurftu á góðri bóka­
safns­ og upplýsingaþjónustu að halda. Í sumum
stofnunum af síðar töldu gerðinni var ekki vitað hvort
starfræktar væru þær gerðir þjónustueininga sem um
var spurt. Þar sem ekki var starfrækt skipulagt bókasafn
var beðið um upplýsingar um ritakost og hvort til stæði