Bókasafnið - 01.06.2014, Síða 17

Bókasafnið 38. árg. 2014
1 7
samtímis því sem útgáfa jókst um
næstum 700%. Þegar nánar er að
gætt sést að aukningin var mest í
útgáfu utanmarkaðsrita. Sú þróun
endurspeglar beytta miðlun
atvinnuþekkingar og upplýsinga,
að miðlun og geymd í riti tekur við
af munnlegri miðlun og huglægri
geymd jafnframt því að rannsóknir
skipa æ stærri sess í atvinnulífi
þjóðarinnar. Ofangreind ályktun er
studd af mikilli aukningu skjala­
myndunar hjá opinberum aðilum á
rannsóknartíma, samanborið við
skjalamagn sambærilegra aðila
sem hafði varðveist frá upphafi rit­
listar á Íslandi ﴾sjá mynd 2﴿. Sú
aukning bendir einnig til síaukins
mikilvægis ritaðra heimilda meðal
annars fyrir íslenskt atvinnulíf
﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a;
Þjóðskjalasafn Íslands, 2008﴿.
Á meðan pappír var miðill útgefinnar þekkingar var
auðvelt að afla upplýsinga um hvað út hafði komið hér á
landi, vegna þess að samkvæmt lögum um skylduskil
skiluðu prentsmiðjur ﴾framleiðsluaðilar﴿ öllu prentverki til
Landsbókasafns Íslands og útgáfuritin voru skráð í ís­
lensku þjóðbókaskrána ﴾Íslenzk rit, 1944­1973; Íslensk
bókaskrá, 1944­2001﴿, ólíkt því sem gerðist meðal
margra annarra þjóða, þar sem einungis markaðsrit voru
skráð í þjóðbókaskrána ﴾Auger, 1996 ﴾1994﴿; Farace og
Schöpfel, 2010; Lariviere, 2000﴿. Þetta breyttist með
notkun tölvutækni við útgáfu og sérstaklega með ra­
frænni útgáfu. Með tölvutækni gátu stofnanir framleitt
eigin útgáfurit sjálfar. Þau skiluðu sér ekki til Lands­
bókasafns Íslands vegna þess að útgefendur vissu ekki
um skilaskylduna.
Lög um skylduskil til safna nr. 20/2002 tóku gildi 1.
janúar 2003. Fyrir þann tíma náðu skylduskil aðeins til
pappírsútgáfu og hljóðrita, samkvæmt Lögum um
skylduskil til safna nr. 43/1977. Af þeirri ástæðu var ekki
hægt að kanna rafræna útgáfu árið 2002, enda þótt ljóst
þætti um árþúsundamótin að ýmis mikilvæg utan­
markaðsrit væru aðeins gefin út rafrænt. Ganga má að
því sem vísu að magn utanmarkaðsrita hafi verið ennþá
meira í lok rannsóknatímabilsins en hér kemur fram
﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Ljóst er að hlutfallslega hefur útgáfa aukist mun
meira en fjöldi íbúa, sérstaklega utanmarkaðsútgáfa ﴾sjá
mynd 1﴿. Jafnframt hefur magn skjala sem til verður hjá
opinberum aðilum aukist gífurlega ﴾sjá mynd 2﴿
﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
7 Greining niðurstaðna
Niðurstöður gáfu til kynna að ástæður fyrir stórfelld­
um breytingum á gerð og landfræðilegri dreifingu þjón­
ustueininga bókasafna og skjalastjórnar hér á landi
undir aldamótin 2000 væru félagslegar, svo sem
breytingar á þéttleika byggðar og lagaumhverfi í al­
menningsbókasöfnum og skólasöfnum, en einnig á
staðlaumhverfi. Það eru viðburðir af þeirri gerð sem
stöðugt eiga sér stað. Þessar breytingar hafa haft áhrif á
atvinnumöguleika, vinnuumhverfi og eðli starfa á rann­
sóknarsviðinu. Að mjög takmörkuðu leyti var um að
ræða áhrif breytinga sem stöfuðu af tilkomu nýs miðils,
notkun tvíundakótans og stafrænni þekkingar­ og upp­
lýsingamiðlun ﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Að sama skapi og dreifð byggð er vísbending um
frumstæða atvinnuhætti ﴾Price, 1978﴿ er síaukinn þétt­
leiki byggðar vísbending um stöðugt þróaðri atvinnu­
hætti. Breytingar á hlutfalli utanmarkaðsrita af
heildarútgáfu, auk gríðarlegarar aukningar heildarút­
gáfu, renna einnig stoðum undir þá ályktun að atvinnu­
hættir hafi breyst og að vinnuþekking sem áður var
geymd huglægt og miðlað munnlega hafi í æ ríkari mæli
*Skjalamagn opinberra aðila frá upphafi ritl istar á Íslandi fram ti l 1 985 á
Þjóðskjalasafni Íslands. H afa ber í huga að ennþá eru sum skjöl þessa tímabils í
Danmörku og margt hefur glatast í tímans rás.
** Áætluð aukning skjalamagns opinberra aðila fram ti l 2032 (H eimild Þjóðskjalasafn
Íslands, 2008. Gerð myndar J úlíus Þór H alldórsson).
Mynd 2: Aukning á magni opinberra skjala á Íslandi frá því að latneska stafrófið barst til landsins