Bókasafnið - 01.06.2014, Qupperneq 29

Bókasafnið 38. árg. 2014
29
ásamt aðgangi að fjölmiðlaumfjöllun um nýjungar á sviði
heilbrigðsvísinda og ýmiss konar öðrum upplýsingum,
meðal annars bæklingum sem hægt var að prenta út og
sniðnir voru að þörfum sjúklinga. Uppfærsla gagna­
safnsins var hröð og leitir geysilega öflugar og að­
gengilegar fyrir alla. Þetta safn var ætlað fyrir
heilbrigðisstarfsfólk sem hafði ekki aðgang að bóka­
safni, til dæmis á litlum heilsugæslustöðvum á lands­
byggðinni. Efni þess var bæði tekið úr helstu
tímaritunum og líka úr umræðum samfélagsmiðla, sjá
mátti um hvað var verið að tala í sambandi við heilbrigð­
ismálin. Og svo náttúrulega nýjustu rannsóknir. Það var
mjög sérstakt að geta fengið að hafa þetta opið fyrir
hvern sem var, ekki bara fyrir starfsmenn heldur líka fyrir
gesti og gangandi sem komu á söfnin.
Í starfinu á Bókasafni Landspítala gerði ég könnun á
notkun tímarita. Hún náði til tímarita í áskrift á pappír og
rafrænt og einnig notkun efnis úr tímaritum sem fengið
var í millisafnaláni. Með könnuninni var meðal annars
aflað upplýsinga til þess að meta hve mörg ár aftur í tím­
ann þyrfti að geyma tímaritin og hver kostnaður væri við
hverja notkun, annars vegar í rafrænum aðgangi og hins
vegar með áskrift að pappírstímaritum eða í millisafn­
alánum. Þessar upplýsingar voru nauðsynlegar fyrir mig
sem stjórnanda til þess að meta hvernig haga skyldi að­
föngum í framtíðinni. Ekki var hægt að hafa sama hátt á
og verið hafði vegna þess að tímaritaáskriftir höfðu
hækkað um 10­15% árlega, auk þess sem rými safnsins
til að geyma safnkost var að verða uppurið. Það varð að
breyta stefnu safnsins um með hvaða hætti aðgangur
var veittur að útgáfuritum.
Ljóst var fyrir rannsóknina að fólk ljósritaði aðallega
úr tímaritum á pappír og las annars staðar en á lesstofu
safnsins. Söfnun gagna á notkun þess efnis var með
þeim hætti að þegar notandi ljósritaði úr tímariti þá var
það bara lagt til hliðar, ekki sett aftur í hillu, og síðan í
lok dagsins var starfsmaður sem merkti við frá degi til
dags: úr hvaða tímariti, hvaða árgangi og hefti hafði ver­
ið ljósritað. Upplýsingarnar sem fengust gáfu meðal
annars til kynna hvað væri æskilegt að geyma papp­
írstímaritin langt aftur í tímann, auk þess að sjá hver
notkunin var á einstökum pappírstímaritum. Sams konar
upplýsingum var safnað um það efni sem fengið var í
millisafnaláni og um notkun á því efni ﴾ekki bara tímarit­
um hjá Ovid, heldur líka um leitir í gagnasöfnunum þar﴿
sem voru í rafrænni áskrift. Þar sem vitað var hvað
áskriftir einstakra tímarita kostuðu var hægt að reikna út
kostnað á hverja notkunareiningu. Þetta rafræna var
langódýrast. Þegar við gerðum þessa rannsókn kom í
ljós að sum tímarit sem starfsfólk hafði heimtað að fá
keypt og kostuðu kannski þúsundir dala á ári voru nán­
ast ekkert notuð. Það hefði verið miklu ódýrara að
kaupa eina og eina grein eftir hendinni, samkvæmt
beiðnum frá notendum. Ef ég hefði verið lengur hefði ég
bylt þjónustunni, nánast alveg hætt með pappírsrit. Það
er reyndar orðið þannig núna. En jafnframt hefði ég
dregið mjög úr áskriftarritum.
Doktorsnámið
Ég hóf doktorsnámið við Åbo Akademi í Turku
haustið 2001 og byrjaði á því að dvelja í Turku í um það
bil mánuð við að skipuleggja verkefnið í samráði við
leiðbeinanda minn þar, Mariam Ginman prófessor. Síðar
flutti ég mig heim í Háskóla Íslands og prófessorarnir
Jóhanna Gunnlaugsdóttir og Þorbjörn Broddason voru
leiðbeinendur mínir þar.
Hugur minn stóð upphaflega til þess að kanna áhrif
tækniþróunar á atvinnumöguleika og störf í bókasöfnum.
Fljótt áttaði ég mig á því að áhrif félagslegrar þróunar og
tæknilegrar þróunar eru samtvinnuð. Til þess að átta sig
á áhrifum tækninnar þurfti að finna leið til þess að að­
greina áhrif félagslegu þáttanna og þeirra tæknilegu á
þeim tíma sem breytingarnar áttu sér stað. Nauðsynlegt
var að finna bæði kenningu eða kenningar til þess að
styðjast við og einnig aðferðir til þess að greina á milli
hvort tiltekin samtímaþróun hefði átt sér stað vegna
tæknibreytinga, félagslegra breytinga eða hvors tveggja.
Þetta var nauðsynlegt til þess að átta sig á hver
tæknilegu áhrifin yrðu þegar til lengri tíma var litið.
Aðferðin sem ég notaði í doktorsverkefninu nefnist
Sequential explanatory strategy ﴾eins konar rann­
sóknaröð﴿ og felst í því að fyrst er gerð megindleg rann­
sókn og síðan eigindleg til þess að leita skýringa á
niðurstöðum megindlegu rannsóknarinnar. Helsti galli
þessarar aðferðar er hve langan tíma hún tekur. Í raun­
inni gerði ég þrjár megindlegar rannsóknir og eina
eigindlega.
Áður en ég hóf doktorsnámið hafði ég gert megind­
lega könnun á þjónustueiningum og mannafla bóka­
safna hér á landi 1989 og hafði alla tíð langað til þess að
endurtaka hana til þess að afla upplýsinga um þróunina
sem orðið hafði síðan þá. Það gerði ég haustið 2001
sem hluta doktorsverkefnisins og tók þá með þjónustu­
einingar skjalastjórnar og starfsfólk þeirra. Skjalastjórn
var orðinn svo stór hluti af starfsvettvangi bókasafns­ og
upplýsingafræðinga að það var ekki hægt að líta fram
hjá henni. Þannig hafði það ekki verið árið 1989. Þessar