Dagblaðið Vísir - DV - 17.09.2010, Blaðsíða 19

FÖSTUDAGUR 17. september 2010 FRÉTTIR 19
HINIR ÓSNERTANLEGU
nefndar Alþingis. Þar er ítarlega fjall-
að um „ástarbréfin“ svonefndu, sem
bankarnir gáfu út með veikum veð-
um og Seðlabankinn keypti. „Með
slíkum viðskiptum fóru fjármálafyrir-
tækin í raun í kringum þá reglu Seðla-
bankans að lán séu ekki veitt gegn
veði í eigin skuldabréfum fjármála-
fyrirtækis. Þrátt fyrir þessa vitneskju
spornaði Seðlabanki Íslands ekki við
slíkum veðsetningum og reyndi ekki
að afla sér traustari veða. Samtímis
urðu minni fjármálastofnanir stórir
lánardrottnar bankanna þriggja, með
þeirri áhættu sem því fylgdi.“
Lánveitingarnar fóru fram í svo-
nefndum endurhverfum viðskipt-
um. Megintilgangur þeirra var að
styrkja lausafjárstöðu íslensku bank-
anna í þrengingum. Landsbankinn
og Kaupþing fengu á endanum sam-
tals 85 prósent af lánsfénu sem rann
út úr Seðlabankanum í þessum við-
skiptum.
Davíð Oddsson gaf til kynna í
skýrslutöku hjá rannsóknarnefnd
Alþingis að bankarnir hefðu fallið ef
þeim hefði verið synjað um framan-
greind lán. „Bankarnir áttu þá ekk-
ert til [...] bankarnir voru að deyja.“
Voru það umboðssvik?
Með lögbrotum Seðlabankans gæti
slitastjórn Icebank meðal annars átt
við umboðssvik. Í hegningarlögum
segir orðrétt í 249. grein: „Ef mað-
ur, sem fengið hefur aðstöðu til þess
að gera eitthvað, sem annar maður
verður bundinn við, eða hefur fjár-
reiður fyrir aðra á hendi, misnotar
þessa aðstöðu sína, þá varðar það
fangelsi allt að 2 árum, og má þyngja
refsinguna, ef mjög miklar sakir eru,
allt að 6 ára fangelsi.“
Ljóst virðist að ákvarðanir Dav-
íðs og hinna seðlabankastjóranna
tveggja um lánveitingar gegn veik-
um veðum bökuðu Seðlabankan-
um á endanum hundraða milljarða
króna tjón sem leiddi til tæknilegs
gjaldþrots bankans. Ekkert skal sagt
um hvort lánveitingarnar – sem ollu
svo miklu tjóni – hafi falið í sér mis-
notkun á aðstöðu. En það teljast
umboðssvik þegar maður misnot-
ar aðstöðu sína, sér eða sínum til
hagsbóta, en umbjóðanda sínum til
tjóns. Brot er fullframið við misnotk-
un aðstöðu, alveg án tillits til þess
hvort af misnotkun hlýst tjón. Hætta
á ólögmætri yfirfærslu fjármuna og
tjóni sem kann að hljótast af því er
saknæm. Nægjanlegt er að háttsem-
in hafi í för með sér verulega hættu á
tjóni til að um brot sé að ræða.
Björn L. Bergsson, settur rík-
issaksóknari, kveðst að óathug-
uðu máli ekki geta tjáð sig um það
hvort möguleg málshöfðun Alþing-
is gegn ráðherrum eða yfirlýsing-
ar slitastjórnar Icebank auki líkur á
sakamálarannsókn í málum seðla-
bankastjóranna þriggja.
Skerpir gagnrýnina á
Seðlabankann
Þingmannanefnd Atla Gíslasonar
tekur undir gagnrýni rannsóknar-
nefndar Alþingis á eftirlitsstofnanir,
Seðlabankann og Fjármálaeftirlit-
ið, í aðdraganda bankahrunsins og
skerpir að ýmsu leyti á gagnrýninni.
Gagnrýnt er sérstaklega að Seðla-
bankinn og Fjármálaeftirlitið köll-
uðu ekki eftir formlegum áætlunum
og aðgerðum um flutning erlendra
innlánsreikninga úr útibúum í dótt-
urfélög. Þarna er átt við Icesave-
reikninga Landsbankans.
Nefndin gagnrýnir harðlega þá
ákvörðun Seðlabankans að þekkjast
ekki boð breska seðlabankans í apríl
2008 um að aðstoða Íslendinga við
að minnka bankakerfið. Atlanefnd-
in gagnrýnir einnig að Seðlabank-
inn haf veitt víðtæk veðlán án við-
eigandi trygginga þegar hann gerði
sér grein fyrir veikleikum fjármála-
fyrirtækjanna. „Lán til fjármála-
fyrirtækja með veði í skuldabréf-
um og víxlum þeirra námu um 300
milljörðum króna í október 2008 og
leiddu til tæknilegs gjaldþrots bank-
ans í október 2008,“ segir í skýrsl-
unni.
Og meiri gagnrýni
Þar með er gagnrýni þingmanna-
nefndarinnar ekki upp talin. Hún
telur að Seðlabankinn hafi ekki haft
nægar upplýsingar til að meta stöðu
Glitnis rétt þegar bankastjórnin
lagði til við ríkisstjórnina að Glitnir
yrði keyptur. „Því verður ekki séð að
Seðlabankinn hafi haft forsendur til
að meta hvort forsvaranlegt væri að
eyða 600 milljónum evra í kaup á 75
prósenta hlut í Glitni.
Þá segir enn fremur í skýrslu
þingmannanefndar Atla Gíslason-
ar, að bankastjórn Seðlabankans hafi
frá nóvember 2007 haft verulegar
áhyggjur af stöðu bankanna. „Þrátt
fyrir það var þeim áhyggjum aðeins
komið á framfæri með óformlegum
hætti og þannig fór ekki saman mat
bankans á hinni alvarlegu stöðu og
rökrétt viðbrögð og tillögur byggðar
á því mati. Þingmannanefndin tel-
ur að mikið hafi skort á að samskipti
á milli bankastjórnar Seðlabankans
og stjórnvalda hafi verið eðlileg og í
samræmi við góða stjórnsýslu,“ segir
í skýrslunni.
Eins og fram hefur komið hefur
þingmannanefndin lagt til að Alþingi
samþykki að gerð verði sérstök stjórn-
sýsluúttekt á Seðlabanka Íslands og
Fjármálaeftirlitinu.
Hvað kveikir
sakamálarannsókn?
Ofangreind gagnrýni og álit þing-
mannanefndarinnar á störfum og
meintum ávirðingum seðlabanka-
stjóranna og forstjóra Fjármálaeft-
irlitsins lá ekki fyrir þegar Björn L.
Bergsson, settur ríkissaksóknari, gaf
út yfirlýsingu sína í byrjun júní síðast-
liðins.
„Niðurstaða setts ríkissaksókn-
ara er að umfjöllunarefni og álykt-
anir rannsóknarnefndar Alþingis í
köflum 21.5.5. og 21.5.6. gefi að svo
stöddu ekki sérstakt tilefni til að efna
til sakamálarannsókna á hendur Dav-
íð Oddssyni, Eiríki Guðnasyni, Ingi-
mundi Friðrikssyni og Jónasi Fr. Jóns-
syni,“ segir í þeirri yfirlýsingu.
Björn sagði í samtali við DV 9. júní
síðastliðinn, að niðurstaða hans þýddi
þó ekki að umræddir fjórir embættis-
menn hefðu þar með fengið syndaaf-
lausn. „Það er ekkert verið að gefa út
neina allsherjarkvittun. Það er bara
vísað til atriða sem tiltekin eru í þess-
ari skýrslu... Ef eitthvað kemur upp
úr dunknum hjá sérstökum saksókn-
ara, ef í ljós kemur að einhver  önn-
ur embættisfærsla sýni merki um van-
rækslu, er ekkert því til fyrirstöðu að
það verði rannsakað,“ sagði Björn og
tók fram að fjórmenningarnir hefðu
ekki fengið neinn „frípassa“ varðandi
mál sem sérstakur saksóknari gæti
hugsanlega fundið í sínum rannsókn-
um. „Þessir einstaklingar hafa ekkert
fengið neina syndaaflausn.“
Rannsóknarnefnd Alþingis mat
það svo að Jónas Fr. Jónsson, forstjóri
FME, hefði sýnt af sér vanrækslu og
með margvíslegum hætti hefði hann
ekki fylgt skýlausum ákvæðum laga
um eftirlit með fjármálafyrirtækjum.
Seðlabankastjórarnir eru í skýrslu
rannsóknarnefndarinnar taldir hafa
gert sig seka um vanrækslu, jafnvel
brot gegn lögum um Seðlabankann,
þegar þeir létu hjá líða að bregðast
við yfirvofandi hættu vegna Icesave-
reikninga Landsbankans. Jafnframt
er bankastjórnin fyrrverandi, Davíð,
Ingimundur og Eiríkur, talin hafa sýnt
af sér vanrækslu með því að hafa ekki
fylgt reglum stjórnsýslulaga varðandi
tilkynningu á þeirri niðurstöðu sinni
að verða ekki við erindi Glitnis um
fyrirgreiðslu í lok september 2008.
Brot fyrnast
Af framangreindu má ætla að ekk-
ert hafi gerst síðan snemma sumars.
Það merkir þó ekki endilega að máli
Davíðs, Eiríks, Ingimundar og Jónasar
Fr. sé lokið. Staðan er frekar í þá veru
að ekki er hægt að segja af eða á um
hvort frekari rannsóknir, meðal ann-
ars á grundvelli skýrslu rannsóknar-
nefnar Alþingis, leiði eitthvað nýtt í
ljós. Mörgum þykir hins vegar skjóta
skökku við að sú staða sé uppi að mál
þriggja til fjögurra ráðherra fari fyrir
landsdóm á sama tíma og meint van-
ræksla og embættisglöp embættis-
mannanna fjögurra eru hvorki rann-
sökuð nánar né talin ástæða til að
efna til sakamálarannsóknar. Þetta
á ekki síður við þegar litið er til þess,
að ráðherraábyrgð fyrnist samkvæmt
lögunum á þremur árum. Það merk-
ir að Geir H. Haarde, Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, Árni M. Mathiesen og
Björgvin G. Sigurðsson verða ekki sótt
til saka fyrir brot sem kunna að hafa
verið framin fyrir október eða nóvem-
ber árið 2007.
Taldi sig vanhæfan
Þess má geta að Björn L. Bergsson
átti upphaflega að ljúka störfum sem
settur ríkissaksóknari 1. júní á þessu
ári. Skipun hans var hins vegar fram-
lengd til næstu áramóta að ósk Valtýs
Sigurðssonar ríkissaksóknara. Val-
týr hafði lýst sig vanhæfan til þess að
fjalla um mál sem tengdust banka-
hruninu þegar í maí 2009. Í beiðni
hans um framlengingu á skipun
Björns þann 18. maí síðastliðinn sagði
meðal annars: „Vikið var að hinu víð-
tæka hlutverki sérstaks saksóknara,
nauðsyn þess að embættið nyti fulls
trausts og að sjálfstæði þess væri haf-
ið yfir allan vafa. Í bréfinu kom fram
að málefni Exista hf. hefði verið mik-
ið til umfjöllunar í fjölmiðlum en fé-
lagið var stærsti hluthafi í Kaupþingi
hf. og að sonur ríkissaksóknara væri
annar forstjóra félagsins. Ljóst væri að
kæmu málefni Exista hf. eða forstjór-
ans til skoðunar sérstaks saksóknara
væri ríkissaksóknari vanhæfur til að
gegna hlutverki sínu í þeim málum.“
Situr eftir með sárt ennið Seðlabankinn
á 200 milljarða kröfu í þrotabú Icebank sem
slitastjórnin hafnar. Hún telur Seðlabankann
hafa brotið lög og viðhaft sýndarlánveitingar.
Ritstjóri Morgunblaðsins
Mörgum þykir skjóta skökku
við að mál skuli höfðað gegn
þremur til fjórum ráðherrum
á meðan Davíð Oddsson og
fleiri embættismenn þurfi
ekki að svara til saka.
Forstjórinn fyrrverandi Í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis er talið að Jónas Fr.
Jónsson hafi brotið gegn lögum um eftirlit með fjármálafyrirtækjum.