Dagblaðið Vísir - DV - 17.09.2010, Blaðsíða 28

Ég skal viður-
kenna að mér
gengur bölvan-
lega að mynda
mér skoðun
á niðurstöðu
Atlanefndar-
innar. Það er
liðin vika og
ennþá er ég
yfirleitt allt-
af sammála
síðasta ræðu-
manni. Ýmist
finnst mér niðurstaða nefndarinn-
ar vera hin eina rétta, eða algjörlega
fráleit.
Þá er ég auðvitað fyrst og síðast
að tala um niðurstöðu nefndarinn-
ar varðandi það hvort draga skuli
fyrrverandi ráðherra fyrir lands-
dóm.
Aðrar niðurstöður nefndarinn-
ar sýnast mér vera í senn sjálfsagð-
ar og æskilegar. Það er reyndar dá-
lítið sorglegt að sjá þuluna að þeim
tillögum sem nefndin setur fram
til að bæta stjórnsýsluna í landinu,
í stóru sem smáu. Því að þar virð-
ist bókstaflega allt vera meira og
minna í tómu tjóni – og þarfnast
gagngerra endurbóta við.
Ég mæli reyndar með því að sem
flestir lesi niðurstöður Atlanefnd-
arinnar, hana er að finna á netinu
og hún er alveg læsileg, og hvergi
nærri eins löng og skýrsla rann-
sóknarnefndar Alþingis. Þetta er –
eins og aðrar úttektir á stöðu mála
á Íslandi á undanförnum árum og
áratugum – mikill áfellisdómur um
samfélag okkar, en eftir því sem
fleiri lesa þetta og kynna sér í þaula,
þá mun þeim sem hugsanlega vilja
seinna kveða niður eða svæfa nið-
urstöður nefndarinnar verða erfið-
ara um vik.
VONANDI VERÐUR LÖGGJÖF-
IN EKKI HRÁKASMÍÐ
Ég efast svo sem ekki um góðan
vilja flestra (en ekki allra!) til að
bæta úr skák, og vonandi er að sem
flestum af tillögum nefndarinnar
verði hrint í framkvæmd sem fyrst.
En þó þannig að ekki verði hrapað
að neinu, og ekki farið fram með
þeim flumbrugangi sem því miður
hefur alltof oft reynst einkenna ís-
lenska löggjöf.
Svo úr hefur orðið eintóm
hrákasmíð, og svo sitjum við í
súpunni lengi á eftir – og dugir þá
að nefna lögin sem bönnuðu geng-
istryggð lán og voru sett 2001, en
virðast þó ekki hafa verið betur
úr garði gerð en svo að ekki leið á
löngu þangað til allar bankastofn-
anir fóru að bjóða slík lán – í trássi
við þessi lög.
Því enginn tók mark á þeim.
Það væri reyndar eitthvað fal-
legt við að allsherjar endurskoð-
un á stjórnsýslu landsins, og gerv-
öllu embættissýsteminu, gæti farið
fram í einhvers konar tengslum við
stjórnlagaþing og nýja stjórnar-
skrá. Sjálfsagt er ekki nauðsyn-
legt að þetta haldist í hendur, en
það mundi tryggja meiri skil milli
hins gamla og hins nýja – það er að
segja ef okkur er þá einhver alvara
í því að vilja segja skilið við „gamla
Ísland“ og búa til einhvers konar
„nýtt Ísland“. Heitstrengingar um
slíkt voru ofarlega á baugi fyrst eftir
hrunið og í búsáhaldabyltingunni,
en hafa smám saman dofnað, eftir
því sem æ fleira í samfélaginu virð-
ist þegjandi og hljóðalaust vera að
falla í sama farið og fyrrum.
Ef mjög róttækar breytingar
og umbætur yrðu nú gerðar á öllu
okkar stjórnsýsluumhverfi og færu
saman við setningu nýrrar stjórn-
arskrár, þá væri ekki hægt að láta
sem ekkert væri – þá væri vissulega
hægt að tala um einhvers konar nýtt
upphaf.
Og á því held ég að við þurfum
sárlega á að halda.
En tillögur Atlanefndarinnar til
úrbóta og umbóta í stjórnsýslu og
á fleiri sviðum hafa sem sagt fall-
ið rækilega í skuggann af tillögum
meirihluta nefndarinnar um að
þrír eða fjórir ráðherrar skuli sótt-
ir til saka fyrir landsdómi fyrir brot
í starfi.
Sú tillaga er vissulega slík ný-
lunda hér á landi að það er skiljan-
legt þótt hún vefjist fyrir fólki. Að
minnsta kosti vefst hún fyrir mér –
ég hef eiginlega enn ekki getað gert
almennilega upp við mig hvað mér
finnst um þessa tillögu.
BJÖRGVIN ÁTTI EKKI AÐ BÍÐA
Í aðra röndina finnst mér sjálfsagt að
ráðherrar þurfi að standa fyrir máli
sínu. Hingað til hefur verulega skort
á það. Geri þeir einhverjar gloríur af
sér, þá hefur umburðarlyndi Íslend-
inga í garð óhæfra stjórnmálamanna
löngum verið aldeilis óhæfilegt – og
menn hafa gjarnan verið búnir að
gleyma ávirðingum þeirra þegar
kemur að kosningum. En jafnvel í
þeim tilfellum þar sem kjósendur
hafa fengið nóg af ráðamönnum,
þá hefur refsing yfirleitt aldrei verið
meiri en sú að þeir hverfa þegjandi
og hljóðalaust á braut – ýmist í feita
stöðu á vegum ríkisins, eða hrein-
lega inn í sinn helga stein með sín
dágóðu eftirlaun.
Það er ljóst að ráðherrar í ríkis-
stjórn Geirs Haarde stóðu sig ekki
í stykkinu í aðdraganda hrunsins.
Líklega er hárrétt sem sagt er að þeg-
ar sú stjórn tók við hafi bankakerfið
verið orðið meira og minna feigt – og
ekki sennilegt að stjórnin hefði get-
að bjargað því. En hún hefði getað
linað höggið verulega – þó ekki væri
nema með því að koma í veg fyrir að
Icesave-klúðrið lenti á okkur Íslend-
ingum.
Þess vegna bera ráðherrarnir
mikla ábyrgð. Og sennilega er alls
ekki óeðlilegt að þeir fái bara að
tala sínu máli fyrir hinum blessaða
landsdómi.
Lautinantarnir Árni Mathiesen
og Björgvin G. Sigurðsson áttu að
vera í eldlínunni í efnahags- og við-
skiptamálum ríkisstjórnar Geirs, en
hvorugur stóð sig í stykkinu. Mjög
er um það rætt að Björgvini hafi
verið haldið utan við fundi helstu
leiðtoganna, en það breytir ekki
ábyrgð hans. Hann var bankamála-
ráðherra þá mánuði þegar banka-
krísa var að skella á um allan hinn
vestræna heim, og allir vissu að ís-
lenska bankakerfið var sérlega við-
kvæmt. Það var einfaldlega hans
hlutverk að setja sig sjálfur inn í það
hve staðan væri erfið; hann átti ekki
að bíða eftir því að einhver boðaði
hann á fund.
Mest er náttúrlega ábyrgð Geirs
Haarde því hann hélt um stjórnar-
taumana og átti að sjá um hin æðri
efnahagsmál. Að ríkisstjórn hans
hafi varla rætt lánsfjárkreppuna á
sínum formlegu fundum fyrr en síð-
ustu dagana fyrir hrun, það stappar
brjálæði næst. Ég man eftir þessu
sumri 2008, þegar kvíðinn yfir því
sem í hönd færi fór stöðugt vaxandi
– ég ímyndaði mér satt að segja að á
fundum ríkisstjórnar væri varla tal-
að um neitt annað! Svo kemur í ljós
að ekki var á þetta minnst.
INGIBJÖRG SÓLRÚN HEFUR
HORFST Í AUGU VIÐ MISTÖK
SÍN
Ingibjörg Sólrún ber líka mikla
ábyrgð. Hún gekk óhikað inn í for-
ingjaræðið sem farið hafði að tíðk-
ast í fyrri ríkisstjórn, og af einhverj-
um sorglegum ástæðum eyddi hún
alltof miklum tíma í að halda áfram
gönuhlaupi Halldórs Ásgrímsson-
ar inn í öryggisráðið. Tíma hennar
hefði verið betur varið hér heima,
þar sem þríburaturnarnir riðuðu til
falls en í staðinn var athygli hennar
á byggingu Sameinuðu þjóðanna.
Ingibjörg Sólrún hefur það hins
vegar fram yfir Geir Haarde (og
hina ráðherrana) að hún hefur
horfst í augu við mistök sín af meiri
dug en nokkur ráðherra annar, með
ágætri ræðu á Samfylkingarfundi
fyrir nokkru síðan. Og það er vita-
skuld rétt, sem margir hafa bent á,
að það er auðvitað eins og hvert
annað endemis rugl að það skuli
eiga að draga hana fyrir dóm vegna
hrunsins – meðan Davíð Oddsson,
Halldór Ásgrímsson, Finnur Ing-
ólfsson og kompaní ríða út í sólar-
lagið með sín bráðskemmtilegu eft-
irlaun.
F yrir tveimur árum bjó ég í borginni Guadalajara í Mex-íkó í tæpt hálft ár,
ásamt nokkrum öðrum Ís-
lendingum. Hinir Íslending-
arnir voru í skiptinámi í flott-
um einkaskóla í borginni, en
ég lagði höfuðáherslu á að
vera lífskúnstner. Þó reyndi
ég að standast kröfur sam-
félagsins um að vera ekki
iðjuleysingi, með því að taka
fjarnám frá Háskóla Íslands.
Það var vitaskuld allt ein stór yfir-
hylming af minni hálfu til að geta ver-
ið lífskúnstner í ókunnugu landi.
Ég bjó í týpísku miðstéttar-hverfi í borginni, sem var byggt upp af litlum raðhús-um og sæmilega snyrtileg-
um blokkum. Þegar ég horfi til baka
átta ég mig á því hversu bláeygður
ég var í Mexíkó. Mig grunaði aldrei
neitt. Ég gekk um götur þessa ró-
lega hverfis og furðaði mig á því að
alls staðar voru geltandi varðhund-
ar og 4 metra háar gaddavírsgirð-
ingar í kringum hvert einasta heim-
ili. Ég vissi nú sem var að ég var ekki
staddur á Raufarhöfn, en mig óraði
ekki fyrir ástæðum þess að fólk lagði
svona mikla áherslu á að vernda
heimilin sín. Við hvern banka og í
hverri verslunarmiðstöð voru lög-
reglumenn í skotheldum vestum,
vopnaðir vélbyssum.
Ég varð aldrei var við neitt undarlegt. Fólkið gekk um göturnar og sinnti sínum erindum. Ég vissi það ekki
þá að fíkniefnastríðið geisaði nán-
ast fyrir framan nefið á mér. Í mars
2008 var ég á gangi eftir Buenos
Aires-götunni sem ég bjó við. Ég var
á leiðinni heim úr matvörubúðinni
með alls konar góss, enda stóð til að
halda afmælisveislu kærustunnar þá
um kvöldið. Buenos Aires-gatan var
ekki sérlega löng. Kannski einn kíló-
metri og ég gekk eftir henni hvern
einasta dag. Þegar Mexíkó-
arnir komu í afmælisveisl-
una um kvöldið spurðu þeir
hvort við hefðum frétt af því
sem gerðist á götunni okk-
ar fyrr um daginn. Auðvitað
höfðu bláeygðu Íslending-
arnir ekki frétt af því, en sag-
an var ógnvænleg. Í nokkur
hundruð metra fjarlægð frá
heimilinu okkar var starf-
rækt lögmannsstofa. Þung-
vopnaðir byssumenn rudd-
ust um hábjartan dag inn á
lögmannsstofuna í hverfinu okkar,
bundu alla niður og tóku þá síðan
af lífi. Enginn lifði ódæðið af, hvorki
kúnnar lögmannsstofunar né mót-
tökuritarinn.
Ég las í blaðinu daginn eft-ir að lögmennirnir hefðu víst tekið að sér að verja son eiturlyfjabaróns. Þeir
náðu ekki að fá hann sýknaðan og þá
skyldu þeir deyja.
Við vorum slegin óhug í nokkra
daga á eftir, en hættum svo að hugsa
um þetta. Það var of gaman í Mex-
íkó til að pæla of mikið í þessu. Við
vorum dugleg að fara á skemmti-
stað þar sem skiptinemar hittust og
drukku kæruleysislega frá sér allt
vit. Það væri svo sem ekki í frásögur
færandi nema að ég las það rétt fyrir
brottför frá Guadalajara að kanadísk-
ur skiptinemi hafði verið myrtur með
köldu blóði fyrir utan þennan sama
skemmtistað árinu áður. Hann var
svo óheppinn að standa úti á bíla-
plani þegar „dræv-bæ“-skotárás var
gerð fyrir utan skemmtistaðinn.
Eina helgina skelltum við okkur svo til strandbæjar-ins Cancun. Á leið þangað þurftum við að keyra eftir
langri hraðbraut frá flugvellinum á
Yucatan-skaga. Við veittum því at-
hygli að þungvopnaðir hermenn
með vélbyssur og á brimvörðum
bílum sinntu vegaeftirliti við þessa
hraðbraut. Frekar óvenjulegt fannst
okkur, enda er Cancun djamm-
staður fyrir bandaríska „gringóa“.
Vopnaburðurinn var samt eins og
við værum í Kabúl. Skýringin á veru
hermannanna kom nokkrum vikum
seinna þegar sex afhöfðuðum líkum
var sturtað út við vegkantinn. Það
voru Kúbverjar að þvælast fyrir eitur-
lyfjahringnum.
Þegar ég kom heim til Íslands fór ég smám saman að fatta af hverju risastór gaddavírs-girðing er staðalbúnaður á
hverju heimili og af hverju löggurn-
ar ganga um með vélbyssur. Undir
yfirborðinu geisaði miskunnarlaust
og blóðugt eiturlyfjastríð. Saklaus-
ir vegfarendur voru myrtir úti um
allt og girðingarnar veittu vörn gegn
mannránum. Ég sem gat ekki einu
sinni læst hurðinni á íbúðinni minni
almennilega.
DÓPSTRÍÐIÐ
FYRIR FRAMAN NEFIÐ Á MÉR
28 UMRÆÐA 17. september 2010 FÖSTUDAGUR
Lærdómar
Atlanefndar
TRÉSMIÐJA
ILLUGI
JÖKULSSON
rithöfundur skrifar
HELGARPISTILL
VALGEIR ÖRN
RAGNARSSON
blaðamaður skrifar
Illugi Jökulsson fagnar niðurstöðum Atlanefndarinnar um
bætta stjórnsýslu en á mjög erfitt með að gera upp við sig
hvort draga eigi ráðherra fyrir dóm.