Són - 01.01.2003, Page 30

KRISTJÁN ÁRNASON30
verður ekki rætt um bragfræði af viti nema minnst sé á flutninginn.
Allir vita að hægt er að flytja kvæði á mjög mismunandi vegu og þar
hefur margt áhrif. Hægt er að leggja mikla tilfinningu í flutninginn og
túlka textann á ýmsa lund og ,,dramatísera“ hann. Einnig er hægt að
miðla textanum tiltölulega hlutlaust og án tilfinningar eða túlkunar.
Margt í sambandi við túlkun í upplestri er að sjálfsögðu ekki beinlínis
tengt hrynjandinni og tengist því ekki náið aðalumræðuefni þessa
greinarkorns, bragfræðinni. En allur flutningur hefur einhverja hrynj-
andi eins og allt tal hefur einhverja hrynjandi.
Vel má hugsa sér að eðlilegast sé að flytja kvæðin með þeirri hrynj-
andi sem bragarhátturinn segir fyrir um og væntanlega er það yfirleitt
gert. En þessi fyrirmæli eru ekki nærri alltaf tæmandi. Kveðið er á um
að á tilteknum stöðum eigi að vera rím og á tilteknum stöðum ris og
hnig. En hátturinn tilgreinir ekki hversu hratt á að lesa svo dæmi sé
nefnt. Sé upplestur borinn saman við tónlist má líkja lestrinum við
túlkun og flutning tónverksins og tónlist getur verið misjafnlega flutt og
túlkuð; hraðaval, styrkleikabreytingar og tónblær ráða miklu um
túlkunina. Hægt er að túlka sama tónverk á mismunandi hátt en samt
er ekki hægt að segja að einn flutningur sé réttari eða betri en annar.
Málið snýst um listrænan skilning eða smekk. Ljóðatexti býður, ekki
síður en tónlist og raunar frekar, upp á mismunandi túlkun eða skiln-
ing. Að sjálfsögðu hefur merking textans áhrif en ljóðin eru oft marg-
ræð eða dulúðug og gefa kost á fleiri en einni túlkun og flutningsmáta.
Hinir hljómlegu þættir bragformsins eru margbreytilegir og fyrir-
skipanir sem gefnar eru um flutning ljóða eru mun óljósari en í tón-
list. Menn ráða því hvort þeir leggja meiri áherslu á eitt ris en annað
eða hvort þeir láta öll ris vera sem jöfnust. Lesa má hratt eða hægt og
einnig má ráða því hvort lesið er í belg og biðu eða hvort gert er hlé
eða þagnir hafðar á vissum stöðum o.s.frv. Einnig er spurning
hversu náið skuli fylgja hrynjandi bragarins og hvort til greina komi
að láta innihaldið ráða ferðinni eða nota hrynjandi sem líkist töluðu
og óbundnu máli.
Margræðni skilaboða um flutning er ekki síst áberandi þegar brag-
ur og mál rekast á líkt og í dæmunum sem áðan var lýst. Þá stendur
valið um það hvort bragnum skuli fylgt eða hrynjandi talmálsins látin
ráða. Ef bragurinn væri látinn ráða ætti að lesa eftirfarandi línu úr
„Passíusálmunum“ með lítilli áherslu á last- en mikilli á -mæl-:11
11 Hallgrímur Pétursson (1995:81).