Són - 01.01.2003, Side 99

NÓTTIN SKIPTIR LITUM 99
eða ull á sauðum ok allt þat er hæra lætr“ eins og segir í Gylfa-
ginningu.28 Eftirtektarvert er orðalagið „austan fer / annarleg nótt og
dimm með sigð í höndum, / með reidda sigð við rifin skýjatröf“29 því
í Völuspá segir: „Kióll ferr austan, / koma muno Muspellz / um lÄg
lýðir.“30 Á báðum stöðum er sögnin fara höfð í nokkuð fornlegri
merkingu, að ‚koma‘. Múspells lýðir eru jötnar, mótherjar goða; þeir
eiga sammerkt með haustinu hans Snorra Hjartarsonar að koma aust-
an yfir sæinn. Það má hugsa sér að ragnarök séu í vændum og þess
vegna heyri Heimdallur „stráin fölna og falla“ en ekki spretta. Í
Gylfaginningu segir að hann sjái „jafnt nótt sem dag hundrað rasta frá
sér“31 og þá illa komið ef „brár hans lykjast aftur“. Sigð er notuð til
að skera korn og ekki kyn þótt stráin fölni og falli — hún getur því
táknað dauðann, ekki síður en mánann. Svartnættið gæti þá vísað til
seinni heimsstyrjaldarinnar eða Þriðja ríkisins; það er samt ekki nær-
tækasta túlkunin á ljóðinu.
VI Heildartúlkun
En má ekki hugsa sér að „hann“, sem svo er nefndur, sé grár fyrir
hærum eða grár og gugginn? Það gætu verið ellimerki. Um leið
verður skiljanlegra að hann heyrir „stráin fölna og falla“; í andar-
slitrunum verða menn næmari samkvæmt kunnu skáldskaparminni.
Ekki dvínar heldur dauðastemmningin þegar augu „hans“ lokast.
Hin bláa nótt, ‚leikfélaginn‘, var með hár og augu og bar slæður. Ljóst
hár hennar bylgjaðist forðum í andvaranum, logagyllt eins og sól —
svo seiðmögnuð sjón að dagurinn roðnaði, hugsanlega af feimni eða
hugaræsingi, stóðst að lokum ekki mátið og brá sér í leikinn. Ýjað er
að ástaleik eða tilhugalífi enda minnir „hárbrimið gullna“ á hvítfyss-
andi öldurót við land. Sú fortíðarmynd sem fólgin er í sögnunum
„lék“ og „seiddi“ er sótt til yngri ára. Haustið er feigðarboði og vá-
gestur í augum konunnar: „[H]varmaljós“ hennar „dökkna af kvíða“.
Allur galsi er horfinn: „[Þ]ungar slæður hylja hárið síða“. Líkt og
28 Edda (1988:25).
29 Skáletrun er mín, E.S.
30 Eddadigte I (1955:11–12, skáletrun er mín, E.S.). Snorri Hjartarson veigraði sér
ekki við að vísa til eddukvæða, samanber bókarheitið Á Gnitaheiði og fremsta ljóð
Kvæða, „Í Úlfdölum“, en heiti þess og efni skírskota til Völundarkviðu eins og bent
hefur verið á (Sverrir Hólmarsson 1968:26–27 og 1981:129–130). Kristilegar
vísanir og minni voru Snorra líka hugstæð (sjá til dæmis Þorleif Hauksson 1967:
37–38, Eirík Rögnvaldsson 1979 og Gunnar Kristjánsson 1986).
31 Edda (1988:25).