Són - 01.01.2004, Blaðsíða 38

GUNNAR SKARPHÉÐINSSON38
Ásgeir Blöndal að þessu sé fremur öfugt farið. Fornírska hafi þegið
þetta orð úr norrænu máli. Líklega sé orðið skylt sögninni gaga.
Upphafleg merking sé því sennilega sá sem ‘gapir’ eða ‘geltir’.
Þegar allt kemur til alls eru ekki mörg málfarsleg atriði í kvæðinu
sem benda til að það sé ort annars staðar en á Íslandi. Það er einna
helst hendingin „æpa kann í mærum fröskur“ (5,8). Finnur Jónsson26
þýðir: „frøen kan kvække i sumpene“. Þessi setning er óneitanlega
framandi, bæði hvað varðar orðmyndir og efni. En á þessu kann að
vera eðlileg skýring — sjá hér síðar í skýringum við 5. vísu hvernig
Anne Holtsmark lítur á þetta atriði.
Það sem hins vegar hefur eflaust stuðlað mest að því að tengja
„Málsháttakvæðið“ svo fast við nafn Bjarna biskups er varðveislan. Ef
kvæðið hefði varðveist úr tengslum við „Jómsvíkingadrápu“ er með
öllu óvíst að sú hugmynd hefði komið fram að Bjarni væri höfundur
beggja kvæðanna enda þótt hinn erótíski blær á stefjunum og fleira
þyki benda til skyldleika.
En hvað er vitað um Bjarna biskup og skáld Kolbeinsson? Hann
var sonur Norðmanns sem hét Kolbeinn hrúga og settist að í
Orkneyjum um miðja 11. öld. Bjarni er nefndur „skáld“ þegar hann
er kynntur í Orkneyinga sögu en annars vitum við ekkert um hann þar
til hann er vígður biskup Orkneyinga árið 1188. Hann virðist af
páfabréfum að dæma koma fram til sátta í deilum manna og fer oft til
Noregs og deyr þar 1222 eða 1223. Bjarna er getið alloft í biskupa-
sögum og Sturlungu. Hann var í vinfengi við Oddaverja og Íslend-
ingar sóttu hann heim og þágu af honum góðar gjafir. Frá því segir í
„Íslendinga sögu“ í Sturlungu27 að Orkneyjafar kom í Hvítá. Stýri-
maður þess hét Þorkell rostungur, bróðursonur Bjarna biskups.
Þorkell lenti í illdeilum við Snorra Sturluson, sem bjó á Borg um þess-
ar mundir, en þessir atburðir áttu sér stað árið 1202. Snorri fór ásamt
bræðrum sínum að kaupmönnum en þeir vörðust drengilega og urðu
Sturlusynir frá að hverfa. Þorkell lagði til hafs en varð afturreka við
Eyrar (þ.e. Eyrarbakka) og reið austur í Odda og hét á Sæmund
Jónsson (1154–1222) til viðtöku. Hann tók svo við Þorkatli „og mest
fyrir vináttusakir við Bjarna biskup föðurbróður hans“.28
Þessi saga sýnir okkur ljóslega að viðskipti milli Orkneyja og
Íslands hafa verið talsverð og einnig hitt að Bjarni biskup hefur verið
26 Den norsk-islandske skjaldedigtning B II (1915:139).
27 Sturlunga saga (1988:210).
28 Sturlunga saga (1988:211).