Són - 01.01.2004, Blaðsíða 41

MÁLSHÁTTAKVÆÐI 41
Málsháttakvæði ásamt skýringum
Eins og sjá má er kvæðið ekki
varðveitt í heilu lagi. Þrjú erindi
eru skert: fyrsta, sextánda og hið
síðasta, það þrítugasta. 2 Fyrsti
málshátturinn er í annarri ljóð-
línu: dylja má þess er einn hverr segir.
So. dylja merkir hér að ‘neita’ og
stýrir ef. Merkingin verður því:
‘því má neita sem (eingöngu) ein-
hver einn segir’. Möbius1 bendir
til samanburðar á málshátt í 46.
kap. Grettis sögu: jafnan er hálfsögð saga, ef einn segir. Jón Friðjónsson hefur bent
mér á að ef til vill megi greina hér áhrif úr lagamáli. Í Jónsbók og víðar má
finna málshátt þar sem merkingin er áþekk: „Svá er ef einn berr vitni með
manni sem engi beri en tveir sem tíu.“2 5 Við fáum að vita hvað vakir fyrir
skáldinu, þ.e. að færa forn orð saman. Ef þetta er sagt í fullri alvöru er megin-
markmið skáldsins að safna saman málsháttum því að forn orð eru sama og
fornmæli: ‘(gamlir) málshættir’. 6 flestir henda að nokkru gaman: ‘flestir hafa
gaman af einhverju eða skopast að einhverju’. Sögnin að henda er leidd af no.
hönd og merkir oftast að ‘grípa’. Finna má fleiri gömul dæmi um þetta orðalag
sem er raunar enn í fullu gildi: „óskírð (þ.e. ‘óhrein’) eru þess [manns] eyru,
er gaman hendir að illum tíðindum eða sauryrðum.“3 7 gleði minnar veit geipun
sjá: ‘þetta þvaður (eða mas) sýnir gleði mína’. So. vita merkir hér ‘sýna’ og
stýrir ef. Bein orðaröð væri: Sjá geipun veit gleði minnar. 8 griplur er sem hendi
þá: ‘þá (þ.e. þegar menn safna saman fornum orðum) er sem menn hendi
(grípi) griplur’. griplur eru ‘ósamstæðir smáhlutir’. Skáldið á við málshættina
sem gripnir eru úr ýmsum áttum. Orðið griplur kemur fyrir í Elucidariusi.
Lærisveinninn spyr meistarann hvaðan Adam hafi tekið nafn og fær þetta
1
................................. þegir;
dylja má þess er einn hverr segir.
..............................................
... eitt bregst hóti síður:
færa ætlum forn orð saman,
flestir henda að nokkru gaman;
gleði minnar veit geipun sjá,
griplur er sem hendi þá.
1 Möbius (1873:24).
2 Jónsbók (1904:9).
3 Gammel norsk homiliebog (1864:86).