Són - 01.01.2004, Side 25

KÁTLEGAR KENNINGAR 25
vinir konungsins. Kaldhæðnislegt skopskyn þeirra er skopskyn yfir-
stéttarinnar sem gerir grín að almúganum og þeim sem ekki tilheyra
þeirra heimi.49 Hirðskáldin höfðu hleypt heimdraganum, farið utan
og kynnst siðum og venjum í öðrum löndum. Þau kunnu að hegða
sér í návist tiginna manna, ólíkt kotbændunum á Gautlandi. Í
fimmtu vísu Hávamála segir:
Vits er þörf
þeim er víða ratar,
dælt er heima hvað.
Að augabragði verður
sá er ekki kann
og með snotrum situr.50
Undir lok 10. aldar voru flest hirðskáldin íslensk en þessir íslensku
bændasynir hikuðu ekki við að gera grín að löndum sínum sem ekki
höfðu farið utan og forframast við hirðir erlendra höfðinga. Hall-
freður Óttarsson hæddist miskunnarlaust að fyrrum sýslunga sínum,
bóndanum Grísi Sæmingssyni, en sá fékk hinnar fögru Kolfinnu sem
skáldið hafði sjálfur haft augastað á. Fyrirlitning hans á hversdagslegu
striti bóndans kemur fram í tveimur skondnum kenningum í lausa-
vísum sem hann orti um Grís: orfa stríðir ‚óvinur orfsins‘ og orfþægir ‚sá
sem þjarmar að orfinu‘.51 Skáldið og konungsmaðurinn telur það
greinilega ekki hetjulega iðju að berjast við orf í kargaþýfi. Önnur
spaugileg kenning, troga søkkvir, er í vísu sem Hallfreður orti um Má
bónda á Másstöðum í Vatnsdal.52 Hún er fyndin og tvíræð í senn því
að annars vegar gæti hún merkt ‚sá sem grandar trogum, óvinur
mjólkur- og skarntroga‘ en hins vegar gæti trogið hafa verið notað við
heiðin blót.53 Sá sem stríðir við skarntrog er heldur lítill garpur og lítt
karlmannleg iðja að sýsla við mjólkurmat.
Skáldbróðir Hallfreðar, Kormákur Ögmundsson sem uppi var um
930–970, þótti nokkuð ódæll og níðskár. Samkvæmt Skáldatali var
Kormákur hirðskáld og orti lofkvæði um Harald gráfeld í Noregi og
49 Halsall (2002a:12–13).
50 Eddukvæði (1998:21).
51 ÍF VIII (1939:182).
52 ÍF VIII (1939:146).
53 Russell Poole fjallar á skilmerkilegan hátt um vísurnar þrjár og hugsanlega
merkingu orðsins trog í greininni „Relation between Verses and Prose in Hallfreðar
saga and Gunnlaugs saga“. Poole (2001:144–151).