Són - 01.01.2004, Blaðsíða 14

VALGERÐUR ERNA ÞORVALDSDÓTTIR14
aðstæðurnar kalla á spaugilegar kenningar. Ríki tangar konungs er ekki
sérlega víðfermt og lítt eftirsóknarvert sé það borið saman við ríki
Haralds harðráða. Hið upphafna orðfar, sem Þjóðólfur notar um rétta
og slétta handverksmenn, er því dæmi um íróníu og minnir á orð
Ólafs Þórðarsonar hvítaskálds í málskrúðsfræði Þriðju málfræðiritgerðar-
innar:
Írónía gerir gagnstaðligt mál því, er hún vill merkja, sem í Kúga-
drápu:
Megin hræddir eru menn við Kúga
meiri ertu hverjum þeira.
Hér er óeiginlig framfæring og líking, því at lof er fyrir háði
sett.23
En gamansemin er ekki öll á kostnað handverksmannanna. Þór miss-
ir mikið af virðuleik sínum þegar hann er nefndur í sömu andrá og
smiðjubelgir. Þjóðólfur skopast því bæði að járnsmiðnum og þrumu-
goðinu enda er hann kristinn maður og ósárt um virðingu Þórs.
Seinni vísan er jafnvel enn skemmtilegri. Stofnorðin eru sótt í goð-
söguna af frækilegu afreki Sigurðar Fáfnisbana, þegar hann drap Fáfni
á Gnitaheiði, en kenniorðin sem fyrr í veröld handverksmannanna.
Samantekin hljómar vísan svona: Sleggju Sigurðr eggjaði snák váligrar
brákar, en skafdreki skinna skreið of leista heiði; menn sásk orm, búinn ilvegs
kilju, áðr neflangr konungr tangar ynni á nautaleðrs naðri.
Myndin sem dregin er upp af sútaranum er skemmtileg. Hann er
kallaður snákr váligrar brákar en brák er hringur eða bogi úr tré og er
notuð til að elta skinn. Slíkt tól telst tæpast mjög váligt þannig að
kenningin er sérlega írónísk og meinfyndin. Þetta er dæmi um það
stílbragð sem Ólafur hvítaskáld kallar antiphrasis í Málskrúðsfræðinni
þar sem írónían felst í einu orði.24 Þjóðólfur heldur sömu mynd út
alla vísuna og beinir sjónum niður á við. Skafdreki skinna skríður eftir
gólfinu eins og drekinn Fáfnir í átt að vatni á Gnitaheiði. Kenningin
leista heiði í merkingunni ‚gólf‘ er bráðfyndin, rétt eins og þegar Þjóð-
23Den tredje og fjærde grammatiske afhandling i Snorres Edda tilligemed de grammatiske afhand-
linger prolog og to andre tillæg (1884:113). Stafsetning er hér samræmd.
24 Den tredje og fjærde grammatiske afhandling i Snorres Edda tilligemed de grammatiske afhand-
linger prolog og to andre tillæg (1884:114).