Són - 01.01.2004, Blaðsíða 48

GUNNAR SKARPHÉÐINSSON48
vera réttur skilningur. 2 Brand-
ingi er óþekkt sögupersóna en
orðið kemur einnig fyrir sem
heiti á jötni í þulum Snorra-Eddu. 3 Mardallar var glysligur grátur. Hér er vikið
að sögunni um Freyju og mann hennar, Óð, sem kunn er úr 35. kap.
„Gylfaginningar“. Hann „fór í braut langar leiðir, en Freyja grætur eftir, en
tár hennar er gull rautt.“ Freyja á mörg nöfn og meðal þeirra er nafnið
Mardöll. Hinn glysligi grátur er því ‘skínandi grátur’ eða ‘gull rautt’. Til er í
þjóðsögum okkar Mærþallar saga. Á Mærþöll var lagt að í hvert sinn er hún
gréti yrðu tár hennar að gulli. Helga karlsdóttir, hin trygglynda þjónustu-
stúlka Mærþallar, kallar hana til sín með þessum orðum: „Komi, komi
Mærþöll, / komi mín vina, / komi ljósa mær / á lynggötu. / Ég á gull að
gjalda / en gráta ekki má.“28 5 Ásmundr tamdi Gnoð við gjálfur: Ásmundur
berserkjabani var maður nefndur. Frá honum er sagt í sögu sem kennd er
við hann og Egil einhenda. Sögunni lýkur á þann veg að Ásmundur átti að
sækja brullaup sitt til Serklands á einu skipi því að Serkir vildu svíkja hann:
„[…] lét Ásmundr þá gera skip þat, er Gnoð hét, ok hefir þat skip stærst gert
verit, svá at menn viti, fyrir norðan Grikklandshaf. Af því skipi tók
Ásmundr nafn ok var kallaðr Gnoðar-Ásmundr, ok þykkir hann hafa verit
mestr af fornkonungum þeim, sem ekki stýrðu þjóðlöndum. Hann tapaðist
við Hlésey ok með honum meir en þrjár þúsundir manna, ok segja menn, at
Óðinn legði hann með geiri í gegnum, þá hann hljóp fyrir borð, en Gnoð
sökk til grunna með öllum farmi sínum, ok hefir síðan engi hlutr fundizt af
henni ok engu því, sem þar var á.“29 Finnur Jónsson30 ritar Gnóð en Ásgeir
Blöndal Magnússon telur það vafasamt í orðabók sinni. Orðið sé trúlega
skylt gnauða og eigi við gnauð sjávar þegar skipið bruni áfram. gjálfur er ‘gutl,
gjálp’ eða ‘skvamp’ sjávar en hér fremur haft um hafið sjálft. 6 gulli mælti Þjazi
sjálfur. Í 4. kap. „Skáldskaparmála“ í Snorra-Eddu segir að faðir Þjaza jötuns
héti Ölvaldi: „Hann var mjög gullauðugur, en er hann dó og synir hans
skyldu skipta arfi þá höfðu þeir mæling að gullinu er þeir skiptu að hver
skyldi taka munnfylli sína og allir jafnmargar. Einn þeirra var Þjazi, annar
Iði, þriðji Gangur. En það höfum vér orðtak nú með oss að kalla gullið
munntal þessara jötna, en vér felum í rúnum eða í skáldskap svo að vér köll-
um það mál eða orð eða tal þessara jötna.“ Möbius31 valdi lesháttinn mældi í
stað mælti og styðst það við að þeir jötnar höfðu mæling að gullinu. 7 Niðjungur
skóf af haugi horn. Ekki er ljóst hvaða saga býr hér að baki. Niðjungur er eflaust
‘afkomandi’ eða ‘sonur’ en átt mun við einhverja goðsagnapersónu. Guð-
28 Munnmælasögur 17. aldar (1955:71). Sjá einnig formála sama rits: cxli-cxlii.
29 Fornaldarsögur Norðurlanda III b. (1950:365).
30 Finnur Jónsson (1931:192, 193).
31 Möbius (1873:5, 29).
Niðjungur skóf af haugi horn,
helsti eru nú minni forn.