Són - 01.01.2004, Side 45

MÁLSHÁTTAKVÆÐI 45
Þetta erindi geymir átta málshætti.
2 einum þykir daufligt saman: ‘einlífið
er dapurlegt’. Möbius15 bendir á
skyldleika við hina þekktu 47. vísu
„Hávamála“: „Ungur var eg forð-
um, / fór eg einn saman, / þá varð eg
villur vega, / auðigur þóttumst / er
eg annan fann. / Maður er manns
gaman.“ 3 annars barn er sem úlf að frjá:
‘að elska barn annars manns er eins
og að elska úlf’. Finnur Jónsson16
skýrir sem svo að sá sem elski barn annars manns geti ekki treyst því fremur
en úlfinum. Hann tekur fram að örugglega sé ekki átt við börn sem fóstruð
séu. Vitnisburður bókmenntanna gangi svo augljóslega gegn málshættinum.
Sögnin að fría (yngra frjá) merkir að ‘elska’. Hún kemur raunar ekki mjög oft
fyrir í fornum skáldskap en þó til dæmis í 92. vísu „Hávamála“: sá fær er fríar.
5 dýrt láta menn dróttins orð: ‘boð herrans ber að virða’. dróttinn: ‘konungur, herra’,
leitt af drótt og er hin upphaflega merking foringi dróttar, þ.e. ‘hirðar’. dýr er hér
í yfirfærðri merkingu ‘mikilvægur, sá sem ber að sýna virðingu’. láta menn eru
eins konar fyllingarorð: ‘menn segja’. Málshátturinn kemur allvíða fyrir í forn-
um ritum. 6 drekarnir rísa oft á sporð: Möbius17 vísar í Sögu Magnúss konungs og
Haralds konungs í Flateyjarbók18 þar sem sagt er frá viðureign við dreka. Þar
segir: „Þá mælti Haraldr, að þeir mundu skiptast til atgöngu við orminn. „Þú,
Halldór,“ segir Haraldr, „skalt fara á höfuðið, en Úlfr er sterkari, því skal hann
fara á sporðinn, því að þar er allt aflið ormanna.““ Orðtakið að standa
e-m á sporði er yfirleitt skýrt með þessari hugmynd. Í 86. vísu „Hávamála“ er
varað við „ormi hringlegnum“ en liggi ormurinn svo mun hann líklegur til
höggs. Drekar voru ófreskjur sem oft voru í ormslíki. 7 öðlingur skyldi einkar
röskur: ‘maður af aðalsættum (höfðingi) á að vera einkar ötull’. 8 æpa kann í
mærum fröskur: ‘froskur getur æpt í mýrlendi’. mærr (kvk.): ‘votlendi, mýrlendi,
flatlendi’. Anne Holtsmark19 telur að hér vísi skáldið í dæmisögur Esóps sem
þýddar voru um 1200 á frönsku og latínu. Hún segir um þetta vísuorð: „Det
minner hverken om norske eller islandske naturforhold, men om Æsops fabel
om froskene som vilde ha en konge — og fikk mere enn de ønsket.“
5
Alllítið er ungs manns gaman.
Einum þykir daufligt saman.
Annars barn er sem úlf að frjá.
Óðfús mundi blindur að sjá.
Dýrt láta menn dróttins orð.
Drekarnir rísa oft á sporð.
Öðlingur skyldi einkar röskur.
Æpa kann í mærum fröskur.
15 Möbius (1873:26).
16 Finnur Jónsson (1914:67, 68).
17 Möbius (1873:27).
18 Flateyjarbók IV (1945:75).
19 Holtsmark (1937:14).