Són - 01.01.2004, Blaðsíða 64

GUNNAR SKARPHÉÐINSSON64
2 verða kann á ýmsa halt: ‘menn bíða lægri hlut á víxl’. Konráð Gíslason92
bendir á að merking þessara orða sé svipuð og í setningunni „ýmsir eiga
högg í garði“ sem fyrir kemur í 38. kap. í Brennu-Njáls sögu. 4 bölið köllum vér
illt til litar: ‘ógæfan færir mönnum ekki fallegt litaraft’. Möbius93 bendir til
samanburðar á vísu Hallbjarnar Oddssonar94 þar sem segir: „böl gerir mig
fölvan.“ litur merkir hér ‘útlit, yfirbragð’. 5 eik hefir það er af öðrum skefur: þessi
málsháttur er torskýrður. Hann kemur fyrir í 22. vísu í „Hárbarðsljóðum“
og 21. kap. Grettis sögu. Í báðum tilvikum er um beinan eða óbeinan mann-
jöfnuð að ræða. Í „Hárbarðsljóðum“ hælist Óðinn um og segist hafa farið
illa með jötuninn Hlébarð sem hafði gefið honum gambantein og einnig hafi
hann haft í frammi „miklar manvélar við myrkriður“. Þór svarar og segir
að Óðinn hafi þá launað góðar gjafir „illum huga“. Þá kveður Hárbarður
(Óðinn): „Það hefir eik / er af annarri skefur, / um sig er hver í slíku.“
Grettir lendir í deilum í Noregi við mann sem Björn heitir. Híðbjörn gerir
mönnum óskunda og þeir Grettir og Björn metast um hvor muni geta
banað birninum. Grettir vinnur vitaskuld björninn en áður hefur Björn gert
Gretti svívirðing og kastað kápu hans inn í bæli bjarnarins. Þorkell,
bóndinn á bænum, vill sætta þá kumpána og býður Gretti fé „og séuð þið
sáttir.“ Síðan segir í sögunni: „Björn kvað hann verja mega betur fé sínu en
bæta fyrir þetta: „Þykir mér það ráð að hér hafi eik það er af annarri skefur
er við Grettir eigumst við.“ Grettir kvað sér það allvel líka.“95 Tildrögin eru
keimlík og af samhengi er nokkuð ljóst að átt er við að best sé að hver hugsi
um sig. Enginn er annars bróðir í leik, virðist Óðinn segja en Björn vill
greinilega ekkert með Gretti hafa og vill að hver éti sitt eins og stundum er
sagt. Yfirleitt hafa menn þó skýrt eins og Finnur Jónsson96 gerir: ‘egen (den
ene eg) får hvad der skrabes af den anden’, hvad den ene mister, kommer
den anden tilgode. Greinilega er fólgin líking í málshættinum en ekki er ljóst
á hverju hún er byggð. Sjá hér annars nánari umfjöllun í nýlegri útgáfu
Grettis sögu.97 7 jafnan verður að áflóð stakar: hér hafa menn leiðrétt áflóð í árflóð.
Merkingin yrði þá: ‘jafnan verður það að árflóðin ryðja einhverju um koll’.
8 auðfengnar eru gelti sakar: ‘auðvelt er að gefa geltinum eitthvað að sök’ (til
þess að hægt sé að slátra honum). Til eru sambærileg máltæki í safni Guð-
mundar Jónssonar98 feitr göltur fær vel sök og feitr uxi hefir fulla sök.
92 Konráð Gíslason (1897:142).
93 Möbius (1873:40).
94 Íslenzk fornrit I (1968:193).
95 Íslenzk fornrit VII (1936:78).
96 Finnur Jónsson (1914:78).
97 Grettis saga (1994:274–275).
98 Guðmundur Jónsson (1830:105).